12 ciekawostek o Warmii, o których być może nie wiedzą nawet jej mieszkańcy

Dziś wpis o Warmii, a dokładniej o ciekawych informacjach o niej. Przecież warto wiedzieć, że ostatnią czarownicę spalono w Reszlu oraz że Mikołaj Kopernik spędził na Warmii 40 lat życia. Żył 70, więc to całkiem sporo. Do tego zmarł we Fromborku i pochowany został w katedrze fromborskiej w krypcie przy jednym z bocznych ołtarzy. Taka Warmia.

1. Czarownica z Reszla

21 sierpnia 1811 w Reszlu miał miejsce ostatni w Europie przypadek spalenia czarownicy na stosie. Ofiarą była Barbara Zdunk. Oskarżano ją jednak nie tylko o czary, ale przede wszystkim o podpalenie, bowiem w 1807 na zamku miał miejsce pożar, którego przyczyny pozostają niejasne. Proces trwał 3 lata. Sprawa winy budziła kontrowersje, jednak sąd w Królewcu zatwierdził wyrok, który wykonano na wzgórzu szubienicznym przy drodze z Reszla do Korsz. Przed spaleniem skazaną uduszono.

2. Koch i Barczewo

12 listopada 1986 roku w więzieniu w Barczewie zmarł jego najsłynniejszy więzień były gauleiter i nadprezydent Prus Wschodnich, Erich Koch. Koch nazywał siebie człowiekiem nr 3 III Rzeszy. 
Więzienie znajduje się na terenie byłych ogrodów klasztornych zakonu franciszkanów. W 1810 roku władze pruskie po sekularyzacji majątku zakonu powołały tam dom karny. Budynki zostały przeznaczone na więzienie w 1812 roku. W styczniu 1945 roku zakład przejęły wojska radzieckie a 9 marca 1946 roku władze polskie. W barczewskim zakładzie karnym 12 listopada 1986 roku, zmarł zbrodniarz wojenny Erich Koch. Więzienie to w latach 80. XX wieku było więzieniem politycznym, w którym przetrzymywano działaczy antykomunistycznych m.in.: Leszka Moczulskiego, Władysława Frasyniuka, Adama Michnika.

3. Papież z Warmii?

Papież Pius II (sprawował urząd papieża w latach 1458-1464), czyli Eneasz Sylwiusz Piccolomini związany był z Warmią. Cieszącego się uznaniem europejskim dyplomatę dostrzegła jako rozwiązanie swoich problemów kapituła warmińska. Kanonicy, pod przewodnictwem Jana Plastwicha i Bartłomieja Liebenwalda, wybrali w 1457 w Głogowie Piccolominiego na następcę zmarłego biskupa warmińskiego Franciszka Kuhschmalza. Już jako papież Pius II, Piccolomini powołał na swojego następcę na warmińskiej stolicy biskupiej Pawła Legendorfa.
Niestety, jak pisze ks. prof. Alojzy Szorc ten prawnie wybrany i przez papieża zatwierdzony biskup warmiński nigdy nie zobaczył swojej diecezji. Dlaczego? Król Polski, Kazimierz Jagiellończyk nie pozwolił mu na przejazd przez Polskę, a tym bardziej na objęcie biskupstwa za to, że był stronnikiem Habsburgów. Mimo tego Eneasz Piccolomini figuruje w spisie biskupów warmińskich. Chociaż ani jednego dnia nie spędził na Warmii, to z Polakami utrzymywał kontakty listowne.

4. Stawka większa niż życie

Z 18 zrealizowanych odcinków Stawki większej niż życie aż 5 kręcono w Olsztynie. W drugiej połowie lat 60-tych ubiegłego wieku realizowano w Olsztynie kultowy film Stawka większa niż życie. Np. most pomiędzy Olsztynem a Dywitami grał finałową rolę w scenie pościgu w odcinku Podwójny nelson. Jest to scena przedstawiającą staczające się ze skarpy auto i to właśnie była skarpa przy tym moście. Ten fragment znalazł się dodatkowo w czołówce serialu.

5. Kopernik jako kanonik Kapituły Warmińskiej

Najsławniejszym administratorem pełniącym obowiązki gospodarza dóbr ziemskich kapituły warmińskiej w latach 1516–1521 był oczywiście Mikołaj Kopernik. Przebywał on jeszcze na zamku w latach 1524, 1531, 1535 i 1538 jako wizytator. Tablica astronomiczna na olsztyńskim zamku jest jedynym na całym świecie zachowanym instrumentem astronomicznym wykonanym i używanym przez Mikołaja Kopernika. Czerwone farby do wykresów astronom sprowadził z Włoch, natomiast czarne linie domalowano po śmierci Kopernika, próbując przerobić tablicę na zegar słoneczny.  Nosi ona też ślady uszkodzeń wynikłe z przebudów, jakim w ciągu wieków ulegał krużganek. Badania Kopernika posłużyły do reformy kalendarza w 1582 r. i wprowadzenia kalendarza gregoriańskiego. Tablica astronomiczna Mikołaja Kopernika na olsztyńskim zamku ma 500 lat.

6. Objawienia w Gietrzwałdzie

Warmińska Częstochowa, bo tak nazywany jest Gietrzwałd to warmińskie miejsce objawień, jedyne w Polsce i jedno z 12. na świecie miejsc objawień maryjnych uznanych przez Stolicę Apostolską za autentyczne. W 1877 r. Maryja objawiła się na przykościelnym klonie dwóm dziewczynkom, Justynie Szafryńskiej i Barbarze Samulowskiej. Obie pochodziły z ubogich, warmińskich rodzin o korzeniach polskich, do obu Matka Boża przemówiła w gwarze warmińskiej. Fakt ten wzmocnił ruch polski na Warmii. Od 140 lat Gietrzwałd odwiedzają rzesze pielgrzymów, pielęgnując tym samym tradycję łosierów, odpustu połączonego z festynem. Ze źródełka, które – według wizjonerek – Matka Boża pobłogosławiła 8 września 1877 r. pielgrzymi czerpią wodę mającą przynosić ulgę cierpiącym.

7. Fukadło

Wahadło Foucolta nosi również mniej oficjalną nazwę Fukadło.
W przyziemiu fromborskiej wieży dzwonnej znajduje się planetarium z aparaturą Zeissa, która wyświetla na kopule o średnicy 8 m obrazy nieba widzianego z dowolnego miejsca na Ziemi, z wybranych lat, każdej pory dnia i roku. Wyżej możemy zobaczyć wahadło Foucaulta, makietę księżyca oraz wystawy czasowe. Przypomnę z ostatniego posta, że wahadło Foucaulta obrazuje ruch obrotowy Ziemi. Swobodnie zawieszone wahadło pozornie zmienia swoje położenie, co dowidzi, iż nasza planeta obraca się. Fromborskie wahadło ma długość 28 m i waży 46,5 kg, a na pełen obrót potrzebuje 29 h i 5 m.

8. Na granicy Warmii i Mazur Święta Lipka z barokowym sanktuarium

Święta Lipka leży na Mazurach, tuż przy granicy z historyczną Warmią, od roku 1736 należała jednak do warmińskiej administracji kościelnej. Protestantyzm, a przede wszystkim luteranizm, od XVI w. do lat 70. XX w. stanowił jeden z ważnych czynników wyróżniających Mazury od sąsiednich regionów i krajów: katolickiej Warmii czy Litwy. W Świętej Lipce znajduje się barokowy kościół, warto zwrócić uwagę na ołtarz główny i boczne, kunsztownie wykonane tabernakulum, organy, freski i krużgankach, piękną kutą bramę i inne liczne dzieła artystycznego kowalstwa, rzeźby wykonane z drewna i kamienia, obrazy na płótnie oraz wyroby złotnicze. Słynna brama składa się z precyzyjnie odtworzonych z blachy splecionych ze sobą liści akantu. W nawie głównej znajduje się imitacja legendarnej lipy, w której umieszczono figurkę Matki Boskiej wykonaną ze srebrnej blachy w 1652 r. Barokowe organy Mosengela z ruchomymi figurkami zostały wykonane w 1721 roku. Na zwieńczeniach wież instrumentu umieszczone są rzeźby przedstawiające aniołów grających na różnych instrumentach. Na dwóch najwyższych wieżach stoją Najświętsza Maryja Panna i Archanioł Gabriel, którzy wraz z gołębicą symbolizującą Ducha Świętego i przedstawiają scenę Zwiastowania.

9. Kapliczka z 1601 r.

Najstarsza, udokumentowana poprzez wykutą chorągiewkę z datą 1601 kapliczka znajduje się w Dobrągu. Natomiast kościół w Ełdytach Wielkich jest jednym z najstarszych zachowanych zabytków wśród kościołów wiejskich, wybudowano go w pierwszej połowie XIV w.. Ełdyty są najstarszą wsią parafialną na terenie Warmii. Wieś o powierzchni 110 łanów lokowana była w 1289 r. przez biskupa warmińskiego Henryka Fleminga. Z Ełdyt pochodziła Dorota Zegger, która w roku 1747 oskarżono o zmowę z diabłem i o to, że często udawała się na tańce. Sędzia skazał ją na spalenie na stosie, jednak właściciel Ełdyt (Theodor von Hatten) zmienił wyrok – polecił katu ściąć głowę, a tułów spalić.

10. Olsztyńskie tramwaje

Tramwaje wróciły na ulice Olsztyna po 50. latach. Dawniej jeździły w stolicy Warmii i Mazur od 15 grudnia 1907 do 20 listopada 1965 r. Sieć tramwajowa nadal jest rozbudowywana.

11. Najmniejsze zoo w Polsce

Najmniejsze w Polsce i jedyne zoo na Warmii znajduje się w Braniewie. Ogród Zoologiczno-Botaniczny w Braniewie powstał w latach 1955-1960 na terenie dawnej fosy miejskiej. A w nim perliczki, legwan, kozy, ozdobne kury i dwa niedźwiedzie.

12. Olsztyńska wieża RTV

W Olsztynie znajduje się najwyższy obiekt w Polsce maszt radiowo-telewizyjny, którego wysokość wynosi 360 m.