Warmińsko-mazurskie od podstaw: Frombork, Braniewo oraz Pieniężno na starych fotografiach

Powracamy do cyklu Warmińsko-mazurskie od podstaw. Dziś trzy piękne miasta w północnych terenach Warmii. Odpoczywamy zatem od śniegu, mrozu, brei, etc. i wspólnie będziemy raczyli się ciszą oraz spokojem, który w tych miejscach uwielbiam. No fakt, bywam tu poza sezonem, dlatego jest tak uroczo.
Frombork to pierwsza stolica Warmii. Zwany był  Civitas Warmiensis (Miasto Warmińskie), a prawa miejskie nabył w 1310 roku. Tu przez 33 lata żył i pracował Mikołaj Kopernik. Mieszkańcy Fromborka zajmowali się głównie rybołówstwem i rolnictwem, a rzemieślnicy świadczyli usługi dla kanoników i służby kościelnej. W 1899 r. uruchomiono linię kolejową łączącą miasto z Elblągiem i Braniewem, a dalej z Królewcem (Kolej Nadzalewowa, linia nr 254). W wyniku drugiej wojny światowej miasto zostało zniszczone w 80%. Odbudowa Fromborka przebiegała pod kryptonimem Operacja 1001-Frombork i brało w niej udział 2391 instruktorów i harcerzy.
We Fromborku wiele pięknych zabytków, w tym wieża dzwonna biskupa Radziejowskiego, nieczynny kościół pw. św. Mikołaja oraz kojący nerwy widok na Zalew Wiślany.
Braniewo (niem. Braunsberg) jest najstarszym miastem warmińskim, powstało ok. 1240 r. Od roku 1250 do 1340 było siedzibą biskupów warmińskich, a do 1278 stolicą diecezji. Ze względu na szybki rozwój miasta, a być może w celu osłabienia rosnącego znaczenia mieszczan, w roku 1342 obok starej Braunsbergi biskup Herman z Pragi założył konkurencyjne Nowe Miasto. Położone było na przeciwnym brzegu Pasłęki, rzeki przepływającej przez Braniewo. Nowe Miasto nie osiągnęło większego znaczenia, a w roku 1772 zostało połączone administracyjnie ze starym miastem.
Zamek w Braniewie zbudowano pod koniec XIII wieku w czasach biskupa Henryka I Fleminga. Od roku 1340 po przeniesieniu siedziby biskupów do Ornety, na zamku rezydował burgrabia. W 1454 roku zamek zdobyły wojska polskie, a od 1461 r. ponownie znalazł się w posiadaniu biskupim. W latach 1633-35 okupujący Braniewo Szwedzi zbudowali przed zamkiem bastiony i szańce. W 1945 roku obiekt spłonął, a 13. lat później ruiny zostały rozebrane. Z nieistniejącego już zamku biskupiego pozostała jedynie trzykondygnacyjna gotycka wieża wzniesiona na przełomie XIII i XIV w. na planie kwadratu, która pierwotnie łączyła zamek z przedzamczem. To najstarsza budowla na Warmii.
Neogotycki klasztor Regina Caeli został zbudowany w latach 1904-1906. Powstał jako dom formacyjny nowicjatu Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny. Okazały budynek podczas wojny wykorzystywano jako szpital polowy. W 1571 r. powstało w Braniewie zgromadzenie sióstr katarzynek założone przez Reginę Protmann, beatyfikowaną przez papieża Jana Pawła II w 1999 r. Siostry niosły pomoc ofiarom licznych epidemii, zakładały szkoły dla dziewcząt, zwłaszcza ubogich, prowadziły przedszkola oraz sierocińce. Krypta bł. Reginy Protmann znajduje się w bazylice w Braniewie, w której w latach 1809-1929 spoczywały doczesne szczątki błogosławionej.

Przy ul. Moniuszki znajduje się kompleks zabudowy dawnej stadniny koni. W skład kompleksu wchodzi: willa dyrektora, stajnia główna, stajnia, ujeżdżalnia, stajnia kwarantanny z lecznicą obecnie warsztat, magazyn, kuźnia, wozownia, hydrofornia budynek wagi, park z placami treningowymi koni, ogrodzenie z 2 bramami. Obiekty zostały wzniesione w latach 1889-91r. Willa dyrektora stadniny została zbudowana z czerwonej cegły, na uwagę zasługuje piękna weranda. Poniżej też pałacyk Fundacji Biskupa Warmińskiego Teodora Potockiego to jeden z najpiękniejszych zabytków Braniewa. Obiekt został wzniesiony w 1719 roku. Zbudowany jest w stylu barokowym na planie kwadratu. Pełnił funkcję przytułku dla starców, hospicjum dla konwertytów. W elewacji frontowej warto zwrócić uwagę na kartusz z herbem Pilawa pod kapeluszem kardynalskim, zawierający też inicjały fundatora hospicjum i datę fundacji.
Lokalizację wybrano w pobliżu kościoła św. Katarzyny oraz zamku biskupiego, jednak już poza obrębem dawnych murów miejskich i fosą, w otoczeniu parku należącego do zamku biskupiego. Zamieszkali w nim konwertyci, którzy z powodu zmiany religii emigrowali z Królestwa Prus na Warmię. W pałacyku znajdowały się też: katolicki przytułek dla starców, dom dla ubogich, biblioteka miejska oraz zamiejscowy ośrodek dydaktyczny Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.
Pieniężno – Prusowie założyli w tym miejscu gród obronny, który nazywał się Melcekuke. Pierwsze zapiski w kronikach zakonu krzyżackiego podają datę 1282 r., kiedy to biskup warmiński przekazał posiadłości kapitule z poleceniem założenia parafii i wzniesienia kościoła. Nie jest dokładnie znana data nadania praw miejskich, niektóre źródła podają 1295 r., jednak w dokumentach po raz pierwszy nazwy civitas (łac. – miasto) użyto w 1312 r., gdy kapituła warmińska wystawiła przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim. Prawa ze względu na około 90% zniszczenie miasta podczas II wojny światowej zostały w 1945 r. utracone. Ponownie Pieniężno odzyskało prawa miejskie dopiero w 1973 r. Miasto położone jest w pasie Wzniesień Górowskich nad rzeką Wałszą, a nazwę nadano mu na cześć Seweryna Pieniężnego juniora – wydawcy przedwojennej polskiej „Gazety Olsztyńskiej”. Nad grodem wznosi się kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła o pięciu nawach wybudowany w 1897 roku. W tym miejscu stała kiedyś stara świątynia, której wyposażenie trafiło do nowego kościoła: barokowe figury patronów przy ołtarzu, gotycka chrzcielnica i polichromowana ambona z XVII wieku.