Warmińsko-mazurskie od podstaw: Lidzbark Warmiński, Dobre Miasto, Olsztyn


Zwiedzamy warmińsko-mazurskie. Taki plan na dziś. W poście jednak sama Warmia. Jej dawna stolica Lidzbark Warmiński, następnie Dobre Miasto i Olsztyn miejsce pracy i życia Mikołaja Kopernika.

Lidzbark Warmiński

Dziedziniec lidzbarskiego zamku ze względu na krużganki przypomina dziedziniec Królewskiego Zamku na Wawelu. Z niego przechodzi się po kamiennych schodach na główną kondygnację, gdzie znajdują się pomieszczenia reprezentacyjne. W czasach, gdy nie było jeszcze pałacu biskupa Wydżgi, na pomieszczenia mieszkalne wykorzystywane były sale drugiego piętra w skrzydle zachodnim i północnym. A piwnice to mój ulubiony temat, szczególnie w upalne dni, które bardzo mnie męczą. Panuje w nich stała temperatura 12 stopni, a  wilgotność powietrza może wynosić nawet powyżej 90 proc. Zamkowe piwnice służyły jako magazyny żywności i więzienie. Były tu też piece do ogrzewania komnat ciepłym powietrzem. W pomieszczeniach parteru głównej bryły zamku znajdowały się kuchnia, browar, piekarnia, magazyny żywnościowe, a w południowym skrzydle zbrojownia i szkoła dla chłopców pruskich.
Średniowieczny zamek w Lidzbarku Warmińskim był siedzibą biskupów warmińskich i stolicą Warmii. Tak dobrze zachowanej, niezniszczonej podczas ostatniej wojny budowli podobnej klasy i urody nie ma w tej części Europy. Stąd określenia zabytku jako Wawel północy, perła gotyku, które oddają unikatowy charakter tej warowni powstałałej u zbiegu dwóch rzek, Łyny i Symsarny. Wcześniej pogańscy Prusowie nieopodal zbudowali gród zwany Lecbarg, który w 1240 roku zdobyli Krzyżacy i nazwali Heilsbergiem (Górą Zbawienia). Murowany zamek powstał w drugiej połowie XIV wieku, później był rozbudowywany. Lidzbark Warmiński zapisał się w historii nie tylko jako stolica Warmii. Tu na początku XVIII wieku szwedzki król Karol XII podejmował przyszłego króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego. W czerwcu 1807 roku pod miastem Napoleon Bonaparte rozegrał wielką bitwę z wojskami rosyjskimi. Oczom turystów ukazuje się też wspaniała oranżeria Ignacego Krasickiego. Poeta stworzył w mieście teatr, wieczory literackie, a jego ogrody były znane w całej Polsce. Zgromadził bogaty księgozbiór, ogromną kolekcję grafik, galerię obrazów oraz zbiory medali. Ogrody biskupie rozciągały się na południe od kościoła, na prawym brzegu Łyny. Znajdowały się tu pawilony ogrodowe i pałacyki. Budowle zniszczono w trakcie wojen szwedzkich. Odbudową ogrodów zajął się biskup Teodor Potocki, a do wielkiej świetności doprowadził je właśnie Krasicki. Oranżeria przyjęła formę barokowego klasycyzmu stanisławowskiego, zdobiona herbem Krasickiego, z półkolumnami porządku toskańskiego.

Stoczek Klasztorny, czyli 13 km na wschód od Lidzbarka

Powstanie sanktuarium w Stoczku Klasztornym związane jest z sytuacją polityczną Rzeczypospolitej w XVII w. Matka Pokoju miała strzec granic przed najazdami i wojnami. Świątynia została wybudowana w 1641 roku, a w 1672 roku został zorganizowany w Stoczku klasztor liczący kilkunastu księży i kilku braci. Klasztor powiększano aż do 1717 r. Od 1826 do 1920 roku świątynia podupadała, następnie zajęli się nią ojcowie franciszkanie, a dopiero w 1972 roku księża marianie.

Dobre Miasto

Dobre Miasto można zwiedzić bardzo szybko, wszystkie najważniejsze budowle zlokalizowane są wokół ronda. Przez miasto przebiega droga krajowo-widokowa nr 51, wystarczy tylko dokładnie się rozglądać.
Dobre Miasto leżące na Warmii znajduje się 25 km od Olsztyna. Ta licząca około 11.000 mieszkańców miejscowość, zlokalizowana jest na wyspie pomiędzy ramionami rzeki Łyny. Nazwa miasta najprawdopodobniej wywodzi się od pruskiego słowa gudde oznaczającego krzak, zarośla. Dobre Miasto zostało założone na początku XIV wieku na miejscu osady Prusów. Prawa miejskie otrzymało 26 grudnia 1329 roku. W latach 1466-1772 znajdowało się w granicach Rzeczypospolitej. W czasie wojny z Krzyżakami okupowane było przez wojska wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna, które obrabowały skarbiec kolegiaty. W latach 1626-1629 trwała okupacja wojsk szwedzkich.

Olsztyn

Pierwsza wzmianka o Olsztynie pochodzi z roku 1334, kiedy to Henryk von Luter założył w zakolu rzeki Łyny drewniano-ziemną strażnicę puszczańską, nadając jej nazwę Allenstein (Gród nad Łyną, Alna znaczy "łania", to pruska nazwa Łyny). Zasadźcą i pierwszym burmistrzem miasta był Jan z Łajs. Liczne wojny XV wieku niejednokrotnie niszczyły młode jeszcze miasto. Mieszkańcy utrzymywali się z handlu i rzemiosła. Pośredniczyli też w wymianie handlowej między Polską a portami Bałtyku. Administratorem dóbr kapituły warmińskiej był kanonik fromborski – Mikołaj Kopernik. W ostatnich latach XIX wieku i na początku XX wzniesiono nowe gmachy publiczne, zbudowano też nowoczesne dzielnice mieszkaniowe. W roku 1890 położono instalację gazową, a w 1892 zadzwonił pierwszy telefon. 22 stycznia 1945 Olsztyn zajęła Armia Czerwona, po kilku dniach stacjonowania żołnierze radzieccy podpalili miasto – zniszczeniu uległo ok. 40% zabudowy. Olsztyn, stolica Warmii i Mazur, moje miejsce magiczne. To w jego granicach znajduje się 15 jezior, 3 rzeki, las miejski oraz dwa rezerwaty przyrody (Mszar i Redykajny). Urzekające krajobrazy i sielankowa atmosfera sprawiają, że Olsztyn jest bardzo atrakcyjnym grodem. Najciekawszą częścią miasta jest Stare Miasto, otoczone murami obronnymi. Chociaż w czasie II wojny światowej olsztyńska Starówka została praktycznie zrównana z ziemią, większość zabytkowej zabudowy zrekonstruowano, w tym Wysoką Bramę, XIV-wieczny zamek kapituły warmińskiej i katedrę św. Jakuba.

Gietrzwałd – jedno z 12. na świecie, a jedyne w Polsce miejsce objawień maryjnych uznanych przez Stolicę Apostolską za autentyczne.

W 1877 r. Maryja objawiła się na przykościelnym klonie dwóm dziewczynkom, Justynie Szafryńskiej i Barbarze Samulowskiej. Obie pochodziły z ubogich, warmińskich rodzin o korzeniach polskich, do obu Matka Boża przemówiła w gwarze warmińskiej. Fakt ten wzmocnił ruch polski na Warmii. Od 140 lat Gietrzwałd odwiedzają rzesze pielgrzymów, pielęgnując tym samym tradycję łosierów, odpustu połączonego z festynem. Ze źródełka, które – według wizjonerek – Matka Boża pobłogosławiła 8 września 1877 r. pielgrzymi czerpią wodę mającą przynosić ulgę cierpiącym.
Objawienia rozpoczęły się 27 czerwca, a zakończyły 16 września 1877 roku, kiedy biskupem warmińskim był Philipp Krementz, a proboszczem gietrzwałdzkiej parafii ks. Augustyn Weichsel. Matka Boska miała się objawić w sumie 160 razy.
Głównymi wizjonerkami były trzynastoletnia Justyna Szafryńska i dwunastoletnia Barbara Samulowska. Matka Boża wg ich relacji, przemówiła po polsku, w języku takim, jakim mówią w Polsce – podkreślał ks. Franciszek Hipler, który badał wówczas te nadzwyczajne wydarzenia rozgrywające się pod zaborami.
Pierwszego objawienia Justyna doświadczyła w drodze powrotnej z egzaminu przed przystąpieniem do komunii świętej. Następnego dnia Piękną Panią pośród aniołów nad klonem w czasie odmawiania różańca miała zobaczyć też Barbara Samulowska. Na pytanie dziewczynek: Kto ty jesteś?, miała odpowiedzieć: Jestem najświętsza Panna Maryja niepokalanie poczęta! Życzę sobie, abyście codziennie odmawiali różaniec!
Jak wynika z relacji wizjonerek, Matka Boża wzywała do głębokiej przemiany życia, zachowania trzeźwości, do nawrócenia i modlitwy, podkreślała wagę życia sakramentalnego, zwłaszcza uczestnictwa we mszy.
Objawienia gietrzwałdzkie zbiegły się z trudnym dla Polaków momentem historycznym – gwałtowną germanizacją, ograniczeniem wpływów Kościoła, zaborami. Zaowocowały odrodzeniem polskości na Warmii, a także ożywieniem religijności we wszystkich zaborach.
To, że Matka Boża przemawiała po polsku, dało bodziec działaczom narodowym z południowej Warmii i już w 1885 r. zorganizowano akcję petycyjną i liczne wiece w sprawie przywrócenia języka polskiego w szkołach ludowych.