Mój szlak Świętej Warmii | Ciekawa propozycja na weekend /1/

Dawno nie było u mnie elementów typowo warmińskich, zatem nadrabiamy. Kościoły, kapliczki i krzyże, czyli Święta Warmia. Do tego wyznaczamy mój osobisty szlak Świętej Warmii. Niech to będzie propozycja na nadchodzący weekend, a nawet na całe wakacje. Jednocześnie zaczynamy projekt #warminskiewakacje. No chyba Was nie muszę przekonywać, że Warmia to najlepsza propozycja na krajowy wypoczynek.

Warmińskie kościoły to czerwień gotyku, piękno polnych kamieni, drewno i otaczająca zieleń. To kościoły wśród pól rzepaku, łanów zboża i wspaniałych lasów. To sanktuaria w Gietrzwałdzie, Stoczku Klasztornym, Głotowie, Krośnie, Chwalęcinie i Klebarku Wielkim. Od lat ludzie pielgrzymują do tych miejsc, poszukując łaski i odnowienia duchowego. Tu pisałem o warmińskich łosierach. Piękna architektura drewniano-ceglana i kościół w Klewkach.

Geneza kapliczek jest bardzo stara i niezbyt jasna, posiadająca przynajmniej kilka sugerowanych źródeł. Według jednej z wersji, nazwa wywodzi się od łacińskiego wyrazu ~cappa (płaszcz). Domniemywa się, że chodzi o płaszcz św. Marcina, biskupa z Tours, który przechowywany był w specjalnej celi wewnątrz niewielkiego kultowego budynku, zwanego właśnie „kaplicą”. Według innych tez już św. Ambroży, biskup Mediolanu z II poł. IV wieku wspominał o kapliczkach jako o miejscach kultu. Oficjalnie zgodę na odprawianie nabożeństw przy kapliczkach zatwierdził sobór w Agda z początków VI wieku. Na Warmii spotykamy typ kapliczek słupowych (umieszczonych na drewnianych lub murowanych wysokich słupach). W okresie późniejszym, kapliczki ustawiano na skrzyżowaniach dróg, w miejscach objawień religijnych lub ważnych dla społeczności lokalnej wydarzeń. Ze względu na niski koszt budowy fundowane były przez mniej zamożnych wiernych. Są nieodłącznym elementem krajobrazu polskiego. Kapliczki warmińskie stanowią jeden z najbardziej charakterystycznych elementów krajobrazu kulturowego Warmii. To najważniejszy, tak sądzę, zabytek Warmii. Prawdopodobnie konieczność budowania kapliczek wzięła się z czasów kolonizacyjnych tych terenów.  Były one istnym drogowskazem, chroniły przed złem, śmiercią, burzami i stanowiły punkt modlitewny. W niektórych z nich umieszczony był dzwonek, którego dźwięk ostrzegał mieszkańców przed niebezpieczeństwem lub wzywał wiernych na modlitwę Przeważająca większość warmińskich kapliczek pochodzi z przełomu XIX/XX wieku. Świadczą o tym daty umieszczone na metalowych chorągiewkach i typowy dla ówczesnego budownictwa sakralnego, neogotycki styl. Najstarszą warmińską kapliczkę możemy odnaleźć w Dobrągu. Data powstania to 1601 rok.

Szczęsne, Klewki, barokowy kościół pw. św. Walentego i Rocha. 
Wieś została nadana rycerzowi pruskiemu Clauko von Hohenbergowi (Mikołajowi Klauko) przez biskupa Jana Stryprocka. Lokację od Kapituły Warmińskiej otrzymały 13 kwietnia 1352 roku. Obszar obejmował 40 łanów lasu. Wieś jest o rok starsza od Olsztyna. W Klewkach znajduje się kościół z 1481 roku (początkowo drewniany, wielokrotnie odnawiany, obecnie murowano-drewniany), z barokowym ołtarzem głównym z końca XVIII wieku. W 1718 świątynia została zniszczona w pożarze, odbudowano ją w 1720, przebudowano na początku XX w. Strop nawy pokryty został barokowo-ludową polichromią, przedstawiającą Matkę Boską, św. Walentego i św. Rocha. Ołtarz rokokowy z obrazem św. Walentego datowany jest na początek XX w. W ołtarzu bocznym umieszczono obraz św. Rocha, a w zwieńczeniu obraz Matki Boskiej Bolesnej z siedmioma mieczami. Na kościele chorągiew z 1352 r. Poniżej Klebark Wielki.

Baranek to symbol Warmii. Tu w kształt baranka wpisano mapę. Autor nawiązał do herbu Warmii i herbu biskupa Radziejowskiego. Mapa ukazała się w 1681 r. w książce Series episcoporum Varmiensem wydanej w Oliwie. Autorem był najprawdopodobniej Karol Joachim Pastorius. Nie bez powodu Warmia nazywana była Świętą. To region katolicyzmu, a tutejsi biskupi byli czołowymi przedstawicielami życia kulturalnego i politycznego, jak chociażby Dantyszek, Krasicki, Kromer czy Załuski.

Trakt biskupi w Bałdach | Wrota Warmii

Trakt Biskupi w Bałdach to fragment dawnego traktu królewskiego z Warszawy do Lidzbarka Warmińskiego. Odrestaurowany w 2006 roku odcinek trasy, o długości około kilometra, przy którym zostali upamiętnieni biskupi warmińscy zarządzający diecezją warmińską od początku jej istnienia do dnia dzisiejszego. Według dawnych przekazów w tym miejscu witano nowo mianowanych biskupów, którzy przejeżdżali tędy w drodze do Lidzbarka Warmińskiego, aby objąć biskupstwo. Wjazd na Trakt Biskupi otwierają Wrota Warmii, symbolizujące granicę między Mazurami a Warmią.

Trakt biegł od Bałd na Butryny, Zazdrość, Jaroty, Olsztyn, Dywity, Spręcowo, Dobre Miasto, Lidzbark Warmiński. W Bałdach składano biskupom pierwszy hołd i witano ich uroczyście w imieniu kapituły. Następnie orszak kierował się do kościoła w Butrynach, a po mszy w dalszą drogę.

Gietrzwałd | Objawienia Maryi

Warmińskie miejsce objawień, jedyne w Polsce i jedno z 12. na świecie miejsc objawień maryjnych uznanych przez Stolicę Apostolską za autentyczne. W 1877 r. Maryja objawiła się na przykościelnym klonie dwóm dziewczynkom, Justynie Szafryńskiej i Barbarze Samulowskiej. Obie pochodziły z ubogich, warmińskich rodzin o korzeniach polskich, do obu Matka Boża przemówiła w gwarze warmińskiej. Fakt ten wzmocnił ruch polski na Warmii. Od 142 lat Gietrzwałd odwiedzają rzesze pielgrzymów, pielęgnując tym samym tradycję łosierów, odpustu połączonego z festynem. Ze źródełka, które – według wizjonerek – Matka Boża pobłogosławiła 8 września 1877 r. pielgrzymi czerpią wodę mającą przynosić ulgę cierpiącym.

Objawienia rozpoczęły się 27 czerwca, a zakończyły 16 września 1877 roku, kiedy biskupem warmińskim był Philipp Krementz, a proboszczem gietrzwałdzkiej parafii ks. Augustyn Weichsel. Matka Boska miała się objawić w sumie 160 razy.
Głównymi wizjonerkami były trzynastoletnia Justyna Szafryńska i dwunastoletnia Barbara Samulowska. Matka Boża wg ich relacji, przemówiła po polsku, w języku takim, jakim mówią w Polsce – podkreślał ks. Franciszek Hipler, który badał wówczas te nadzwyczajne wydarzenia rozgrywające się pod zaborami.
Pierwszego objawienia Justyna doświadczyła w drodze powrotnej z egzaminu przed przystąpieniem do komunii świętej. Następnego dnia Piękną Panią pośród aniołów nad klonem w czasie odmawiania różańca miała zobaczyć też Barbara Samulowska. Na pytanie dziewczynek: Kto ty jesteś?, miała odpowiedzieć: Jestem najświętsza Panna Maryja niepokalanie poczęta! Życzę sobie, abyście codziennie odmawiali różaniec!
Jak wynika z relacji wizjonerek, Matka Boża wzywała do głębokiej przemiany życia, zachowania trzeźwości, do nawrócenia i modlitwy, podkreślała wagę życia sakramentalnego, zwłaszcza uczestnictwa we mszy.

Objawienia gietrzwałdzkie zbiegły się z trudnym dla Polaków momentem historycznym – gwałtowną germanizacją, ograniczeniem wpływów Kościoła, zaborami. Zaowocowały odrodzeniem polskości na Warmii, a także ożywieniem religijności we wszystkich zaborach.
To, że Matka Boża przemawiała po polsku, dało bodziec działaczom narodowym z południowej Warmii i już w 1885 r. zorganizowano akcję petycyjną i liczne wiece w sprawie przywrócenia języka polskiego w szkołach ludowych.

Głotowo | Kalwaria Warmińska

Głotowo, Kalwaria Warmińska, zwana też Warmińską Jerozolimą. Wieś pomiędzy Dobrym Miastem a Łuktą. Przejeżdżam tą trasą dosyć często. Jesienią występuje tu moje piękno absolutne.
Szczególną atrakcją wsi jest malowniczy wąwóz (wykopany ręcznie), który wraz ze strumykiem, licznymi starymi drzewami oraz krzewami wiedzie do sanktuarium. Wśród tej przyrody ukryte są kapliczki drogi krzyżowej. Jak głosi legenda, woły ciągnące pług uklękły, gdy pewien rolnik znalazł ukryty niegdyś w ziemi Najświętszy Sakrament (w roku 1300 hostię ukryto przed najazdami Litwinów). Wiadomość o cudownym znalezieniu szybko rozeszła się wśród ludu, a kielich przeniesiono w procesji do kościoła w Dobrym Mieście. Tymczasem hostia wróciła do Głotowa na miejsce, gdzie była zakopana. Wobec woli bożej wzniesiono tu kościół, a wieś stała się miejscem pielgrzymkowym. To jedno z kilku warmińskich sanktuariów.

Chwalęcin | Sanktuarium Podwyższenia Krzyża Świętego

W latach 80 XVII wieku planowano przebudowę kaplicy w Chwalęcinie. Niestety, sprzeciw proboszcza z Osetnika na wiele lat odsunął te działania. Proboszcz ten planował przeznaczyć zebrane fundusze na odbudowę kościoła w Osetniku zniszczonego przez pożar. Za sprzeciwianie się budowie został ukarany apopleksją. Kiedy wyraził zgodę na budowę, choroba ustąpiła. Historia ta jest jednym z 6 cudów opisanych na polichromii na emporach w kościele. Kiedy przystąpiono do budowy wybuchła Wielka Wojna Północna co sprawiło, że przebudowa została przesunięta w czasie. Chwalęcin stał się jeszcze bardziej znanym miejscem, kiedy na Warmii wybuchła epidemia dżumy (1709-1711). W najcięższym okresie przybywały tu tłumy ludzi, prosząc o wstawiennictwo Boskie i ocalenie przed chorobą. Po wygaśnięciu zarazy kapituła zdecydowała, że jako wotum za odejście choroby powstanie nie kaplica, a kościół. Ostatecznie, w 1715 roku, po zbadaniu uzdrowień i cudów zadecydowano o budowie. Projekt kościoła nawiązuje do sanktuarium w Świętej Lipce. Kościół powstawał w latach 1720-1728, na miejscu wcześniej wybudowanych kaplic: w 1570 roku i rozpoczętej w początku XVIII wieku. Prace budowlane zlecono mieszkającemu od wielu lat w Ornecie, a pochodzącemu z Westfalii, mistrzowi Janowi Krzysztofowi Reimersowi. W grudniu 1720 roku prace budowlane przerwano z powodu śmierci Reimersa. Dopiero kiedy kapituła zatrudniła nieznanego z imienia mistrza budowlanego i przekazała osiem tysięcy florenów, prace zostały dokończone według planu pozostawionego przez Reimersa. W rezultacie powstał kościół w halowy (ze sztucznie wydzielonymi nawami), który poprzez dodanie symetrycznych zakrystii z emporami, oraz półkolistej absydy zyskał plan zbliżony do krzyża. Sanktuarium znane jest bowiem ze słynącego łaskami tzw. Czarnego Krucyfiksu. fot./info. archwarmia.pl

Krosno koło Ornety | Sanktuarium i zespół pielgrzymkowy

8 września 1720 roku biskup Teodor Potocki w obecności siedmiu kanoników katedralnych i czterech dobromiejskich dokonał poświęcenia kościoła w stanie surowym, nadając mu zachowany do dziś tytuł Nawiedzenia NMP i św. Józefa. Krośnieński kościół i jego otoczenie budowano w latach w latach 1709-1759. Budowa zespołu pielgrzymkowego w Krośnie wzorowana była na znanym założeniu architektonicznym Świętej Lipki. Kościół, obejścia krużgankowe z kaplicami narożnymi i dom kongregacji wybudowane zostały z czerwonej cegły i pokryte tynkiem. Budowę krużganków rozpoczęto 1726 roku. Powstało wtedy skrzydło wschodnie wraz z flankującymi je kaplicami. W następnym roku wzniesione zostały skrzydła południowe i północne, wchodzące w budynek kongregacji księży. Nakryte dwuspadowymi dachami krużganki otwierają się na dziedziniec filarowymi arkadami.

Frombork | Gród Kopernika

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku to gotycki kościół powstały na wzgórzu. Pierwsza drewniana katedra wybudowana została tu w 1288 r. Posiadała tytuł Ecclesia Warmiensis, czyli była głównym kościołem diecezjalnym. Obecna trójnawowa bezwieżowa hala z wydłużonym prosto zamkniętym prezbiterium została zbudowana w latach 1329–1388, ma długość 90 m i wysokość 16,5 m. Pod koniec XVI w. dobudowano strzelistą renesansową sygnaturkę, a w 1638 umieszczono zegar kościelny. Na początku XVIII w. dodano od strony północnej trójprzęsłową przybudówkę, do głównego wejścia dobudowano kruchtę z bogato zdobionym portalem. W latach 1887–1891 przeprowadzono gruntowną renowację wnętrza, które uzyskało obecny wygląd. Powstała wówczas polichromia, której autorem był Justus Bornowski. W prezbiterium pozostawiono fragmenty późnogotyckiego malowidła przedstawiającego ojców kościoła oraz herb biskupa Mikołaja Tungena.

Stoczek Klasztorny | Sanktuarium Matki Bożej Królowej Pokoju

Stoczek Klasztorny to ważne miejsce warmińskiej wiary, bo przecież Warmia to Święta Warmia. 4 km dalej znajduje się kościół w Kiwitach, a na północ kościół w Krekolach. Jest też kaplica w Napratach. Powstanie sanktuarium związane jest z sytuacją polityczną Rzeczypospolitej w XVII w. Matka Pokoju miała strzec granic przed najazdami i wojnami. Świątynia została wybudowana w 1641 roku, a w 1672 roku został zorganizowany w Stoczku klasztor liczący kilkunastu księży i kilku braci. Klasztor powiększano aż do 1717 r. Od 1826 do 1920 roku świątynia podupadała, następnie zajęli się nią ojcowie franciszkanie, a dopiero w 1972 roku księża marianie sprawujący tu opiekę do dziś.

Święta Lipka | Pogranicze ziem, kultur i wyznań

Święta Lipka leży na Mazurach, tuż przy granicy z historyczną Warmią, od roku 1736 należała jednak do warmińskiej administracji kościelnej. Protestantyzm, a przede wszystkim luteranizm, od XVI w. do lat 70. XX w. stanowił jeden z ważnych czynników wyróżniających Mazury od sąsiednich regionów i krajów: katolickiej Warmii czy Litwy. W Świętej Lipce znajduje się barokowy kościół, warto zwrócić uwagę na ołtarz główny i boczne, kunsztownie wykonane tabernakulum, organy, freski i krużgankach, piękną kutą bramę i inne liczne dzieła artystycznego kowalstwa, rzeźby wykonane z drewna i kamienia, obrazy na płótnie oraz wyroby złotnicze. Słynna brama składa się z precyzyjnie odtworzonych z blachy splecionych ze sobą liści akantu. W nawie głównej znajduje się imitacja legendarnej lipy, w której umieszczono figurkę Matki Boskiej wykonaną ze srebrnej blachy w 1652 r. Barokowe organy Mosengela z ruchomymi figurkami zostały wykonane w 1721 roku. Na zwieńczeniach wież instrumentu umieszczone są rzeźby przedstawiające aniołów grających na różnych instrumentach. Na dwóch najwyższych wieżach stoją Najświętsza Maryja Panna i Archanioł Gabriel, którzy wraz z gołębicą symbolizującą Ducha Świętego i przedstawiają scenę Zwiastowania.

Przeczytałeś: Mój szlak Świętej Warmii | Ciekawa propozycja na weekend /1/. Zajrzyj też: Architektura Warmii | Ciekawe miejsca na Warmii | Zaplanuj długie weekendy na Warmii | Tour de Warmia

Warmia była zawsze wierna Bogu i Kościołowi katolickiemu, zasługując na szczytne miano Świętej Warmii – czytamy w Świętej Warmii Szymona Dreja. Przywiązanie dawnych Warmiaków do religii było najsilniejszą więzią spajającą tę niewielką społeczność. Pierwsze wzmianki o Świętej Warmii znajdujemy dopiero w końcu XIX wieku u księdza Walentego Baczewskiego. O świętości tej krainy w dawnych wiekach świadczą tradycyjne obrzędy i zwyczaje ludowe, krzyże pokutne i kapliczki przydrożne. Na Warmii tych ostatnich jest ok. 1500. 

Poznaj szlak Świętej Warmii | Sakralne perełki Warmii – kliknij w mapę.