Wiemy doskonale, że Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu. Niewielu pamięta, że 40 lat życia spędził na Warmii, z czego aż osiem w Lidzbarku Warmińskim. Najbardziej cenił Frombork, tam też został pochowany. Dziś cofniemy się do wieku XVI oraz XVII i pospacerujemy po zamkowych komnatach warowni w jednej ze stolic Warmii, Lidzbarku Warmińskim. Szczególną uwagę zwrócimy jednak na Mikołaja Kopernika.
Wuj zaprasza Mikołaja
Po raz pierwszy Kopernik przybył do Lidzbarka Warmińskiego z Krakowa w 1495 roku na prośbę wuja, Łukasza Watzenrode. Ten miał dla niego przygotowaną posadę kanonika. Jednak pomysł ten nie spodobał się kapitule warmińskiej, która była zaangażowana w sprawy zatargu z zakonem krzyżackim i próby stworzenia księstwa biskupiego. W związku z takim rozwojem sytuacji przyszły astronom wyjechał na studia prawnicze do Bolonii.
Prace nad teorią nieba
Ponownie Kopernik powrócił do Lidzbarka Warmińskiego w 1503 roku, gdzie zamieszkał przy boku wuja biskupa. W 1507 roku kapituła oficjalnie delegowała Kopernika na lekarza biskupiego i wyznaczyła mu za to pensję. Był przecież już doktorem prawa i posiadał wiedzę medyczną. Astronom towarzyszył też wujowi w wielu sprawach związanych z Warmią, poznawał życie dworskie oraz tworzył mapy dotyczące granic Warmii. To w Lidzbarku Warmińskim powstało tłumaczenie listów Teofilakta Symokatty, rozpoczęły się prace nad teorią nieba i pierwszym zarysem teorii heliocentrycznej znanym pod tytułem "Komentarzyk o hipotezach ruchów niebieskich". W 1508 roku Kopernik wyjechał z Lidzbarka. Zdecydował się osiąść we Fromborku i zająć obserwacją nieba.
Co Mikołaj Kopernik robił na zamku w Lidzbarku Warmińskim?
Administrator dóbr Warmii
Kopernik pojawiał się jednak w Lidzbarku Warmińskim jako administrator w celu konsultowania z biskupem działań wobec zagrażającemu Warmii zakonowi krzyżackiemu. Ważnym momentem był też pobyt Kopernika w Lidzbarku w 1523 roku, kiedy w czasie między śmiercią bpa Fabiana Luzjańskiego a wyborem bpa Maurycego Ferbera pełnił funkcję administratora dóbr Warmii.
Kim był biskup Łukasz Watzenrode?
Łukasz Watzenrode pochodził z zamożnej rodziny mieszczan toruńskich. Jego siostra była matką Mikołaja Kopernika. Studiował w Akademii Krakowskiej, na uniwersytecie w Kolonii i Bolonii, był doktorem prawa kanonicznego. Biskup warmiński Mikołaj Tungen upatrzył Watzenrodego jako swojego następcę. Stary biskup, zwolennik niezależności Warmii od Królestwa Polskiego, nie chciał dopuścić do realizacji planów króla Kazimierza Jagiellończyka, który zamierzał osadzić na warmińskiej stolicy biskupiej swojego syna Fryderyka. Kapituła warmińska, również nieprzychylna kandydaturze królewicza, podjęła pospieszną decyzję o wyborze Watzenrodego, mimo braku zatwierdzenia jego koadiutorii. Zgodnie z porozumieniem z 1479 roku kanonicy byli zobowiązani do wyboru osoby „miłej królowi”; uzasadniono wybór Watzenrodego jego wieloletnią współpracą z prymasem Oleśnickim, przypomniano również, że ojciec nowego biskupa wspierał stronę polską w wojnie trzynastoletniej. Watzenrode wzmacniał pozycję Kopernika, gdyż liczył, że ten będzie w przyszłości jego następcą i zajmie dobrą pozycję w kapitule warmińskiej, co wiązałoby się z rozwojem kariery. Młody astronom wybrał jednak inną drogę. Przed śmiercią biskup mianował go nawet kanonikiem warmińskim (potem wprowadził do kapituły także brata Mikołaja, Andrzeja), nad którym roztoczył opiekę, jednak kapituła nie spełniła woli zmarłego i nowym biskupem wybrała Fabiana Luzjańskiego.
Rodzina Kopernika
Andrzej Kopernik to najstarszy z czwórki dzieci państwa Koperników. Wraz z Mikołajem studiował w Krakowie, a potem na włoskich uniwersytetach. Bracia wspomagali się w nauce, razem też mieszkali po studiach we Fromborku. Andrzeja mniej interesowała astronomia, wolał się poświęcić studiowaniu prawa. Mikołaj miał dwie siostry. Barbara Kopernik jako nastolatka wstąpiła do zakonu sióstr cysterek w Chełmie, mieście nieopodal Torunia. Tam też przebywała do końca życia. Natomiast Katarzyna, gdy dorosła, wyszła za mąż za krakowskiego kupca i miała z nim pięcioro dzieci. Jedna z jej córek poszła do klasztoru, tego samego, co Barbara.
Pamiętajmy też, że w czasach młodości Kopernika czas podróży mierzono nie w godzinach, ale w dniach. W ciągu jednego dnia konnej jazdy dało się pokonać 35-40 km, zaś wozem zaprzężonym w konie lub woły – tylko 25-35 km. Tyle samo – około 30 km, mógł pokonać jednego dnia piechur. Oznaczało to, że do Ornety (oddalonej od Lidzbarka Warmińskiego o około 40 km) trzeba było podróżować cały dzień. Gdy Mikołaj wyruszał z Torunia do Krakowa na studia, aby przebyć ponad 400 km, musiał zarezerwować sobie na podróż mniej więcej dwa tygodnie.
Perła Warmii lub Wawel Północy, czyli zamek lidzbarski
Lidzbark Warmiński od 1350 r. do XIX wieku był stolicą Warmii i dawniej jej największym miastem. Było tu centrum wiary i kultury w Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz ważny ośrodek gospodarczy. Wzmianki o Lidzbarku sięgają roku 1240, kiedy to osadę leżącą na pograniczu ziem Warmów i Bartów podbili Krzyżacy. Swą rangę Lidzbark zawdzięcza Janowi z Miśni, który w 1350 r. wybrał miasto jako siedzibę dla biskupów warmińskich. Budowę zamku rozpoczęto w widłach Łyny i wpadającej do niej Symsarny. W XIV w. wybudowano ratusz, kościół, szpital, baszty i mury obronne. Tutaj skupiła się centralna administracja biskupstwa, sądzono, naradzano się, uczono. Natomiast młody Kopernik pełnił tu funkcję przybocznego lekarza biskupów warmińskich.
Litografia przedstawia zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim z nieistniejącym już pałacem biskupa Wydżgi rozebranym w 1840 roku. Jan Stefan Wydżga był biskupem warmińskim w latach 1659-1679. Jako biskup zrealizował wiele przedsięwzięć budowlanych, m.in. odbudował pałac biskupi na wzgórzu katedralnym we Fromborku, zbudował pałac przy zamku w Lidzbarku, odbudował pomieszczenia mieszkalne przy kolegiacie w Dobrym Mieście, budował klasztor bernardynów w Stoczku Klasztornym. W tytulaturze biskupów warmińskich od początku XVI w. widniał tytuł prezesa Ziem Pruskich, a Wydżga był prezesem doskonałym. Miał dar przekonywania opozycjonistów, wygłaszał pełne dramaturgii mowy i walczył o Warmię. Po pałacu biskupa pozostał jedynie zarys fundamentów – między południowym skrzydłem zamku oraz suchą fosą znajdującą się między zamkiem a południowym przedzamczem. Gruzami pałacu zasypano fosę. Prezydent Prus Wschodnich, von Schön, pisał w 1838 r. do biskupa Andrzeja Stanisława von Hattena, że zamek jest zbędnym, zaprzepaszczonym, starym budynkiem, zasługującym na sprzedaż albo na rozbiórkę. Dobrze, że plan się nie ziścił.
