Najsławniejszym administratorem pełniącym obowiązki gospodarza dóbr ziemskich kapituły warmińskiej w latach
1516–1521 był oczywiście Mikołaj Kopernik. Przebywał on jeszcze na zamku w latach 1524, 1531, 1535 i 1538 jako wizytator.
Mikołaj Kopernik
nie był księdzem lecz kanonikiem, duchownym, który złożył pierwsze
śluby, w tym ślub czystości. Astronom do końca życia nie przyjął jednak
święceń kapłańskich. Kilkaset odręcznych zapisków,
wykonanych przez samego Mikołaja Kopernika, odkryto w zbiorach
biblioteki seminarium duchownego „Hosianum” w Olsztynie. W ocenie naukowców, łacińskie zapiski – pozostawione przez Kopernika w
podręcznikach uniwersyteckich – pokazują, że był pilnym studentem prawa
rzymskiego i kanonicznego, stąd potem cieszył się opinią dobrego
jurysty. To właśnie w kodeksach prawniczych zidentyfikowano większość
jego wpisów. W pozostałych, czytanych przez Kopernika dziełach – z
dziedziny filozofii czy teologii – tych notatek jest znacznie mniej.
Badania potwierdziły, że był wszechstronnie wykształcony. Pisał
starannie, co może świadczyć, iż był człowiekiem bardzo uporządkowanym i
dokładnym. Mikołaj Kopernik (1473-1543) spędził na Warmii 40 lat, zajmując się
administrowaniem dobrami Kapituły Warmińskiej oraz prowadząc badania
naukowe dotyczące m.in. ekonomii i astronomii.
Zamek Kapituły Warmińskiej
Inkunabuł medyczny, z którego korzystał Mikołaj Kopernik, powyżej astrolabium.
Na olsztyńskim zamku znajdują się komnaty zamieszkiwane
przez administratora. To dzisiejsze sale Kopernikowskie. W miejscowych archiwach diecezjalnych natrafiamy też na oryginalne
zapiski wykonane ręką Kopernika, w tym tzw. lokacje łanów opuszczonych,
czyli świadectwo podróży astronoma po okolicznych miejscowościach, w
których zajmował się przydziałem ziemi osadnikom. Zapisy
dotyczyły transakcji
majątkowych chłopów, przede wszystkim osadzania ludności na opuszczonych
gruntach. Kopernik został administratorem dóbr kapituły 8 listopada
1516 r. Podróżował po Warmii bardzo intensywnie, często zimą i wczesną
wiosną, odbywając łącznie 71 podróży. Na Warmii założył: Bartąg,
Brąswałd, Dywity, Gietrzwałd, Gryźliny, Gutkowo, Jaroty, Jonkowo,
Kieźliny, Klebark Mały i Wielki, Kumajny, Likusy, Linowo, Lubiankę,
Łajsy, Łoźnik, Ługwałd, Łupstych, Mątki, Miłkowo, Myki, Naglady,
Naterki, Osetnik, Pełty, Pistki, Pluski, Porbady, Radziejewo, Redykajny,
Skajboty, Słupy, Spręcowo, Stare Kawkowo, Stękiny, Sząbruk, Tomaszkowo,
Wołowno, Wopy, Wójtowo, Zalbki. Począwszy od drugiej połowy XIII w.
kapituła była właścicielem dóbr
ziemskich obejmujących trzecią część całego obszaru Warmii. Miała zatem
wszelkie prawa do dysponowania ziemią. Od końca XIII w.
lokowała na swych gruntach osadników, głównie chłopów, zakładając wsie
czynszowe. Było to trudne zadanie, wymagające ogromnej pracowitości i
swoistego zmysłu menedżerskiego. Te cechy posiadał Mikołaj Kopernik.
Tablica astronomiczna na olsztyńskim zamku jest jedynym na całym świecie
zachowanym instrumentem astronomicznym wykonanym i używanym przez
Mikołaja Kopernika. Czerwone farby do wykresów astronom sprowadził z
Włoch, natomiast czarne linie domalowano po śmierci Kopernika, próbując przerobić
tablicę na zegar słoneczny. Nosi ona też ślady uszkodzeń wynikłe z
przebudów, jakim w ciągu wieków ulegał krużganek. Badania Kopernika
posłużyły do reformy kalendarza w 1582 r. i wprowadzenia kalendarza gregoriańskiego.
To
własnoręczne dzieło Kopernika, najciekawszy zabytek Muzeum Warmii i
Mazur wykonany w 1517 roku. Tablica ma wymiary 705x140 cm i została
wykreślona na pokrytej tynkiem
ścianie krużganka skrzydła północnego, tuż nad wejściem do komnaty, w
której mieszkał administrator. Działanie tablicy polega na tym, że 15
linii oddaje obraz refleksji
pozornego ruchu słońca – w pięciodniowych odstępach – w okresach
bezpośredniej bliskości równonocy. 14 linii – 9 przed i 5 po równonocy –
oznaczonych kolorem czerwonym ma postać hiperboli. Linia 10 zaznaczona
kolorem niebieskim oznacza równonoc i jest prostą. Przyjmuje się, że
zachowane na tej linii litery układały się w kapitalikowy napis EAQUINOCTIUM.
Dwa pomniki Kopernika w Olsztynie
W Olsztynie znajdują się dwa pomniki wybitnego astronoma. Ławeczkę z Mikołajem Kopernikiem możecie oglądać online, wystarczy kliknąć w wytłuszczenie.
Pomnik astronoma siedzącego na ławeczce to chyba najsłynniejsza
olsztyńska rzeźba. Każdy turysta musi chwycić lub potrzeć astronoma za
nos, bo podobno to przynosi szczęście. Pomnik stoi kilkadziesiąt metrów
od wejścia do olsztyńskiego zamku, naprzeciw amfiteatru im. Czesława
Niemena i powstał w 2003 roku. Jego autorką jest Urszula Szmyt.
16 stycznia 1521 r. Krzyżacy otoczyli Olsztyn. Kopernik dostał pisemne
wezwanie do poddania miasta. Do poważniejszego uderzenia doszło 26 stycznia. Krzyżacy podjęli próbę szturmu na mury miasta w rejonie tzw. Bramy
Młyńskiej. Początkowo wszystko szło po ich myśli i udało im się wyrąbać
nawet boczną furtę w bramie. Chcieli w ten sposób odwrócić uwagę i zająć
mury. Na zamku podniesiono alarm i olsztyńskiej załodze udało się
opanować sytuację. Archeolodzy odnaleźli niedawno to miejsce.
Planetarium przy al. Piłsudskiego zostało zbudowane w 1973 roku z okazji 500. rocznicy urodzin Kopernika. To drugie co do wielkości planetarium w Polsce, jego gmach zaprojektował Ludomir Gosławski. Kolorową kompozycję, składającą się z 205 płytek, znajdującą się na wschodniej ścianie atrium oraz portret Mikołaja Kopernika wiszący w hallu, wykonał artysta plastyk Stefan Knapp z Londynu. Ponadto w hallu znajduje się malowidło ścienne Zygmunta Drońskiego przedstawiające ciemny obłok pyłowy Koński Łeb z gwiazdozbioru Oriona.
Planetarium jest siedzibą Federacji Miast Kopernikowskich.
Szlak Kopernikowski to pieszy szlak turystyczny, biegnący głównie przez miejsca związane z pobytem i pracą Mikołaja Kopernika. Rozpoczyna się przy Wysokiej Bramie w Olsztynie, skąd biegnie przez tereny województwa warmińsko-mazurskiego, pomorskiego oraz kujawsko-pomorskiego ku Toruniowi. Długość odcinka położonego na terenie województwa warmińsko-mazurskiego wynosi 237 km. Po Olsztynie szlak wiedzie przez przez Dobre Miasto, gdzie znajduje się m.in. kolegiacki Kościół Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych – druga co do wielkości świątynia na Warmii, ku Lidzbarkowi Warmińskiemu, gdzie znajduje się Zamek biskupów warmińskich. Następnie szlak biegnie w kierunku Pieniężna, w którym mieszczą się XIV-wieczny kościół św. Piotra i Pawła oraz Zamek Kapituły Warmińskiej z tego samego stulecia. Dalej szlak wędruje do Braniewa, pierwszej siedziby biskupów warmińskich i kapituły warmińskiej. Z Braniewa trasa szlaku wiedzie ku Fromborkowi, miejscu wieloletniego pobytu, śmierci i pochówku Kopernika. W tym mieście znajdują się m.in. Bazylika Archikatedralna Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja oraz Muzeum Mikołaja Kopernika.
