Zaczynam
lubić wszelkie nazwy typu: "Paryż Północy", "Polski Wersal",
"Podolsztyńska Wenecja", "Szwajcaria Kaszubska", "Polskie Carcassonne",
etc. Niech będzie. Zatem jest i "Szwajcaria Warmińska", czyli wieś Ruś, nazywana tak z powodu "przyklejonych" do skarpy domów, położenia nad rzeką Łyną, silnie pagórkowatego terenu.
Za rogiem znajduje się rezerwat "Las Warmiński", czyli teren leśny o
wybitnym charakterze puszczańskim.
Pierwsze wzmianki o Rusi sięgają połowy XIV w., a dowodem na to jest akt lokacyjny wydany
przez Kapitułę Warmińską 26 stycznia 1374 r. Wieś była jedną z najpóźniej
założonych wsi w południowej części komornictwa olsztyńskiego.
Gościniec Niborski
(czasem określany także jako trakt nibordzki) to dawny trakt królewski
wiodący z Olsztyna do Nidzicy i fragment historycznego szlaku z Warszawy
do Królewca. Tędy mogli jeździć królowie, biskupi, rycerstwo oraz
wielcy humaniści odrodzenia: Kopernik, Rej, Kochanowski,
Frycz-Modrzewski. Tędy przejeżdżał też Jagiełło, Napoleon, powstańcy
listopadowi. Mapa Schroettera wyraźnie pokazuje drogę z Olsztyna do
Bartąga, dalej między jeziorami Łańskie i Pluszne do Kurek, Napiwody i
Nidzicy (Nibork w gwarze warmińskiej). Do dziś w pobliżu Rusi można
zobaczyć kamienie graniczne gościńca, ślady nieistniejących już wsi oraz
spojrzeć z mostu na Łynę łączącą się z Marózką. Na szlaku podziwiamy
też malownicze krajobrazy Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej. Dalej trasa łączy się z traktem biskupim z Bałd, o którym pisałem wcześniej.
W warmińskiej Rusi znajduje się kilka przykładów starego budownictwa drewnianego z
przełomu XIX i XX w. - są to głównie budynki wzniesione z belek
drewnianych na zrąb w jaskółczy ogon, z podmurówkami z kamienia polnego,
dachami dwuspadowymi krytymi strzechą lub dachówką ceramiczną.
To zapora na rzece Łynie z trójkomorowym jazem i małą elektrownią wodną, która zasila głównie pobliskie stawy hodowlane.
W Rusi znajduje się sporo budynków z czerwonej cegły. W powyższym, wybudowanym na początku ubiegłego wieku, mieściła się przedwojenna restauracja, o czym świadczy widoczny jeszcze stary niemiecki napis.
Nieopodal znajduje się zabytkowy młyn wodny zbudowany
na początku XX w. To budynek dwupiętrowy, pionowo oszalowany
deskami, wykorzystywany jako młyn aż do wybuchu II wojny światowej.
Poniżej fotografia pomnika z pierwszej wojny światowej w Rusi (Kriegerdenkmal Reussen).
