Warmińsko-mazurskie od podstaw: Elbląg, Morąg i warmińska Orneta

Kanałem Elbląskim docieramy do miasta Piekaryczyka. Długo zastanawiałem się jak przedstawić Elbląg. W końcu to ani Warmia, ani Mazury. Jednak polubiłem Żuławy i powiem jedno, chciałbym zamieszkać w jednej z elbląskich kamieniczek, gdyż mają niepowtarzalny klimat. Miasto długo broniło się przed byciem w woj. warmińsko-mazurskim. Ale darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby i zwiedza jak trzeba. A piękne to miasto.

Elbląg

A w Elblągu: Piekarczyk, który obronił miasto przed atakiem Krzyżaków, Brama Targowa - XIV-wieczna budowla stanowiła w przeszłości fragment nieistniejących już murów obronnych miasta, kościół katedralny św. Mikołaja, ścieżka kościelna, kościół podominikański NMP z XIII-XVI wieku (obecnie Galeria El) i późnogotyckie, renesansowe oraz manierystyczne kamienice, które pieczołowicie odbudowano po zniszczeniach wojennych.

Morąg

Morąg leży w historycznej krainie Pogezania, na terenie określanym od XVI wieku jako Prusy Górne (niem. Oberland) i powstał prawdopodobnie w miejscu pruskiej osady o nazwie Morina. Władze Zakonu Krzyżackiego około 1280 roku ustanowiły tu siedzibę prokuratorii. W 1327 roku Herman von Oppen komtur elbląski nadał miejscowości prawa miejskie. Zamek rozpoczęto budować około 1280 roku. Był siedzibą prokuratora, a następnie wójta. Od roku 1467 za sprawą komtura Henryka von Plauen Morąg wybrano na nową siedzibę komturstwa po utracie dotychczasowej – Elbląga – na skutek postanowień II pokoju toruńskiego. Po sekularyzacji Prus zamek stał się siedzibą starosty Piotra Dohna, który zapoczątkował dziedziczną dynastię na tym urzędzie (1525–1740). Dohnowie należeli do najbogatszych rodzin w całych Prusach Książęcych. W latach 1562–1595 rodzina wybudowała nową siedzibę tzw. „Zameczek Dohnów”, w którym obecnie mieści się Muzeum im. J.G. Herdera.

Po zniesieniu urzędu wójtów krzyżackich Morąg był siedzibą starosty książęcego, sprawującego władzę administracyjną nad okręgiem Morąga i Miłakowa. Zamek krzyżacki został wówczas częściowo rozebrany, a pozyskane w ten sposób materiały wsparły budowę pałacu Dohnów. W XVII wieku w czasie przemarszu wojsk szwedzkich miasto poniosło znaczne straty. W 1656 żołnierze szwedzcy w celach rabunkowych rozbijali nawet trumny, grabiąc znajdujące się przy zmarłych kosztowności. Kolejną klęską, która dotknęła w XVII wieku Morąg, był pożar w 1697 roku. Wówczas zniszczony został ratusz i zameczek Dohnów. Pożary z lat 1822, 1848, 1858 i 1868 czyniły mniejsze lub większe zniszczenia w Morągu. W roku 1831 powstała drukarnia Carla Heinricha Haricha, który założył swoje oficyny również w Olsztynku, Lidzbarku Warmińskim i Olsztynie. W 1939 roku w Morągu mieszkało 7212 osób.

Orneta. Od smoka w herbie miasta po najstarszy dzwon na Warmii

Pierwsze wzmianki o Ornecie pojawiają się już 12 sierpnia 1308 roku. Znajduje się  tu najstarszy dzwon na Warmii, bo z 1384 roku. Jest umieszczony na wieżyczce ratusza wybudowanego w 1375 roku. Przez wieki ten budynek był nieznacznie przebudowywany. Kilka kroków dalej stoi kościół pw. św. Jana Chrzciciela z charakterystycznymi smoczymi gargulcami. Legenda o smoku z Ornety głosi, że był to potwór pożerający nie tylko zwierzęta, ale także kobiety i dzieci. Wielu rycerzy, którzy próbowali uwolnić od niego miasto, padało w walce, aż wreszcie jednemu z nich udało się zabić smoka.

Orneta prawa miejskie uzyskała w 1313 roku. Nazwa miasta wywodzi się od staropruskiej nazwy pola – wormedythin, ale już w początkach XV w pojawiła się równolegle nazwa Orneta. Do I rozbioru Polski miastem zarządzali biskupi. Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Ornecie to gotycka budowla zbudowana w latach 1350-1370 z inicjatywy biskupa Hermana z Pragi. Jest ceglaną czteroprzęsłową bazyliką z niewyodrębnioną częścią prezbiterialną i z wieżą od zachodu. W XV w. dobudowano kaplice boczne, które z czasem otrzymały ozdobne szczyty, nadające budowli niezwykle malowniczy wygląd, podkreślony ceramicznym detalem architektonicznym. Wyróżnia się wysokimi, ozdobnymi attykami i fryzem z terakoty, umieszczono w nim maski kobiet i mężczyzn.
Fara to dawne określenie nadawane kościołowi parafialnemu, które nawiązuje do tradycji średniowiecza. To także najstarszy kościół w mieście, główny kościół dekanatu lub, w miastach biskupich, nazwa dla drugiego kościoła po katedrze. Fary budowano najczęściej w bezpośrednim sąsiedztwie rynku, tak też jest w Ornecie.
Kościół znacznie ucierpiał w historii głównie za sprawą wojen i pożarów, lecz mimo to należy do najbardziej interesujących na Warmii. Został zniszczony w czasie wojen krzyżackich w latach 1519-1525. Po zniszczeniach kościół przebudowano i rozbudowano, otrzymał m.in. nowe szczyty i sklepienia. Około 1900 przeprowadzono gruntowny remont kościoła nie zmieniając jednak jego konstrukcji i architektury. We wnętrzu budynku na uwagę zasługują liczne zabytki: ołtarz główny z 1744, żyrandol z 1576, barokowe ołtarze boczne (św. Elżbiety Węgierskiej, św. Katarzyny Aleksandryjskiej, Serca Pana Jezusa), ambona z 1744. Liczne są ołtarze umieszczone przy filarach: ołtarz NMP Różańcowej z 1761 roku, ołtarz św Józefa. Wewnątrz znajduje się również gotycki krzyż z XV wieku oraz mosiężny lawaterz. Znajdują się też gotyckie malowidła ścienne (m.in. Koronacja Marii z końca XIV w.), a ponadto liczne malowidła z XV w.

cdn.