Weekend majowy trwa w najlepsze. Dziś trywialny post, który wskaże Wam kilka ciekawych miejsc na
Warmii, trzeba o nich pamiętać i warto je zwiedzić. Oryginalny nie będę,
nic nowego nie wymyślę, ale może komuś się przyda takie zestawienie. A
że Warmię da się zwiedzić w jeden weekend, zatem! 327 km przed nami.
O l s z t y n | Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z roku 1334, kiedy to Henryk von Luter
założył w zakolu rzeki Łyny drewniano-ziemną strażnicę puszczańską, nadając jej
nazwę Allenstein (Gród nad Łyną, Alna znaczy "łania", to pruska nazwa
Łyny). Zasadźcą i pierwszym burmistrzem miasta był Jan z Łajs. Liczne wojny XV
wieku niejednokrotnie niszczyły młode jeszcze miasto. Mieszkańcy utrzymywali
się z handlu i rzemiosła. Pośredniczyli też w wymianie handlowej między Polską
a portami Bałtyku. Administratorem dóbr kapituły warmińskiej był kanonik
fromborski – Mikołaj Kopernik. W ostatnich latach XIX wieku i na początku XX wzniesiono
nowe gmachy publiczne, zbudowano też nowoczesne dzielnice mieszkaniowe. W roku
1890 położono instalację gazową, a w 1892 zadzwonił pierwszy telefon. 22
stycznia 1945 Olsztyn zajęła Armia Czerwona, po kilku dniach stacjonowania
żołnierze radzieccy podpalili miasto – zniszczeniu uległo ok. 40% zabudowy. Olsztyn, stolica Warmii i Mazur, moje
miejsce magiczne. To w jego granicach znajduje się 15 jezior, 3 rzeki,
las miejski oraz dwa rezerwaty przyrody (Mszar i Redykajny). Urzekające
krajobrazy i sielankowa atmosfera sprawiają, że Olsztyn jest bardzo
atrakcyjnym grodem. Najciekawszą częścią miasta jest Stare Miasto,
otoczone murami obronnymi. Chociaż w czasie II wojny światowej
olsztyńska Starówka została praktycznie zrównana z ziemią, większość
zabytkowej zabudowy zrekonstruowano, w tym Wysoką Bramę, XIV-wieczny
zamek kapituły warmińskiej i katedrę św. Jakuba.





G i e t r z w a ł d
| Wieś Gietrzwałd lokowano na prawie chełmińskim 19 maja 1352 r. 6
kwietnia 1519 roku ponownej lokacji opuszczonych łanów dokonał Mikołaj Kopernik
- kanonik, administrator dóbr Kapituły Warmińskiej. Wówczas wieś
znajdowała się w komornictwie olsztyńskim. W celu lokacji Kopernik odbył
łącznie 72 podróże do wsi na Warmii. Miały one miejsce w latach
1516-1521. Objawienia
gietrzwałdzkie miały miejsce od 27 czerwca do 16 września 1877 roku.
Głównymi wizjonerkami były: trzynastoletnia Justyna Szafryńska i
dwunastoletnia Barbara Samulowska. Matka Boska ukazała się przed
kościołem i przemówiła do dzieci po polsku. Był to wyraźny znak dla
Warmiaków. „Skoro Przenajświętsza Panienka przemówiła do dzieci
warmińskich po polsku to grzechem jest jeśli ktokolwiek języka
ojczystego jako daru Bożego się wyrzeka!”-mówili mieszkańcy żyjący pod
zaborami. W ten sposób Warmia oparła się germanizacji. Jest to jedyne
polskie miejsce objawień uznane przez kościół.




G ł o t o w o |
Kalwaria Warmińska, zwana też Warmińską Jerozolimą, wieś pomiędzy
Dobrym Miastem a Łuktą. Szczególną
atrakcją wsi jest malowniczy wąwóz (wykopany ręcznie), który wraz ze
strumykiem, licznymi starymi drzewami oraz krzewami wiedzie do
sanktuarium. Wśród tej przyrody ukryte są kapliczki drogi krzyżowej. Jak
głosi legenda, woły ciągnące
pług uklękły, gdy pewien rolnik znalazł ukryty niegdyś w ziemi
Najświętszy Sakrament (w roku 1300 hostię ukryto przed najazdami
Litwinów). Wiadomość
o cudownym znalezieniu szybko rozeszła się wśród ludu, a kielich
przeniesiono w procesji do kościoła w Dobrym Mieście. Tymczasem hostia
wróciła do Głotowa na miejsce, gdzie była zakopana. Wobec
woli bożej wzniesiono tu kościół, a wieś stała się miejscem
pielgrzymkowym. To jedno z kilku warmińskich sanktuariów.



D o b r e M i a s t o | Powstało w miejscu grodu pruskiego, położonego pośród bagien i rozlewisk, nad
brzegiem rzeki Łyny, na sztucznej wyspie powstałej po przekopaniu kanału, tzw.
Dużej Łyny dla potrzeb obronnych i potrzeb młyna. Nazwa miasta
najprawdopodobniej wywodzi się od pruskiego słowa gudde oznaczającego krzak,
zarośla. W 1329 r. biskup warmiński Henryk II Wogenap nadał osadzie prawa
miejskie. Z 1336 pochodzi łaciński zapis miasta – Bona Civitas. Herbem
miasta był jeleń trzymający w pysku gałązkę dębu z dwoma żołędziami, stojący na
zielonej trawie. Patronką miasta jest święta Katarzyna Aleksandryjska. Dobre
Miasto było ośrodkiem dóbr biskupich, siedzibą kapituły kolegiackiej (do 1811),
a także ośrodkiem handlu i rzemiosła. W 1466, na mocy postanowień pokoju
toruńskiego wraz z całą Warmią, znalazło się w granicach inkorporowanych do
Polski Prus Królewskich. W 1627 zostało zniszczone przez Szwedów, którzy
zrabowali również cenną bibliotekę kapituły. Do rozbiorów Dobre Miasto
znajdowało się na autonomicznym obszarze podległym władzy biskupów warmińskich
– Dominium Warmińskim. W 1772 dostało się pod zabór pruski. W latach 1865-1896
było siedzibą władz powiatu lidzbarskiego. W październiku 1810 dekretem króla
Prus zlikwidowano kolegiatę, a w latach 1830-1834 wybudowano w mieście kościół
ewangelicki.





L i d z b a r k W a r m i ń s k i | Od 1350 r. do XIX wieku był stolicą Warmii i dawniej jej
największym miastem. Miasto było ważnym centrum wiary i kultury w Rzeczypospolitej
Obojga Narodów, często dlatego też nazywano je Perłą Warmii. Przez długi
czas było pod panowaniem biskupów warmińskich. Był to też znaczny ośrodek
gospodarczy ustępujący swym znaczeniem na Warmii tylko Braniewu. W mieście
znajduje się zamek biskupów warmińskich, który za dużą wartość artystyczną i
historyczną w skali światowej, uznany został za pomnik historii oraz oranżeria biskupa Ignacego Krasickiego.
O r n e t a | 12
sierpnia 1308 – na ten dzień datowana jest pierwsza wzmianka o osadzie
Orneta. 9 lat później powstały mury obronne i rozbudowany został zamek.
Kilka następnych lat to: budowa kościoła farnego w mieście, ratusza, istniał tu
też szpital św. Ducha - średniowieczny szpital ornecki.



K r o s n o
| 8 września 1720 roku biskup Teodor Potocki w
obecności siedmiu kanoników katedralnych i czterech dobromiejskich
dokonał poświęcenia kościoła w stanie surowym, nadając mu zachowany do
dziś tytuł Nawiedzenia NMP i św. Józefa. Krośnieński kościół i jego
otoczenie budowano w latach w latach 1709-1759. Budowa zespołu
pielgrzymkowego w Krośnie wzorowana była na znanym
założeniu architektonicznym Świętej Lipki.
Kościół, obejścia krużgankowe
z kaplicami narożnymi i dom kongregacji wybudowane zostały z czerwonej
cegły i pokryte tynkiem. Budowę krużganków rozpoczęto 1726 roku.
Powstało wtedy skrzydło wschodnie wraz z flankującymi je kaplicami. W
następnym roku wzniesione zostały skrzydła południowe i
północne, wchodzące w budynek kongregacji księży. Nakryte dwuspadowymi
dachami krużganki otwierają się na dziedziniec filarowymi arkadami.



F r o m b o r k | Pierwsza wzmianka źródłowa o formującym się u stóp Wzgórza miasteczku
pochodzi z 1278. Kiedy po kolejnym powstaniu Prusów w 1275 doszczętnie spalono
katedrę w Braniewie, biskup postanowił przenieść kapitułę warmińską i wybudować
tu katedrę. Nazwę miasta przyjęto od Najświętszej Marii Panny, patronki katedry,
mówiono też Gród Naszej Pani. Od czasów założenia życie mieszkańców miasta
wiązało się głównie z rybołówstwem i rolnictwem. Na mocy pokoju toruńskiego z
1466 miasto wraz całą Warmią weszło w skład Królestwa Polskiego. We Fromborku
przebywał Mikołaj Kopernik, który jako kanonik kapituły warmińskiej żył i
pracował na Wzgórzu Katedralnym niemal nieprzerwanie od roku 1510 do dnia
swojej śmierci w maju 1543 roku.



B r a n i e w o | Jest najstarszym miastem warmińskim, powstało ok. 1240 r. Od około
1250 do 1340 Braniewo było siedzibą biskupów warmińskich, a do 1278 stolicą
diecezji. Ze względu na szybki rozwój miasta, a być może w celu osłabienia
rosnącego znaczenie mieszczan, w roku 1342 obok starej Brunsbergi biskup
Herman z Pragi założył konkurencyjne Nowe Miasto. Położone było na
przeciwnym brzegu Pasłęki. Nowe Miasto nie osiągnęło większego znaczenia, a w
roku 1772 zostało połączone administracyjnie ze starym miastem. W czasach wojen
szwedzkich miasto wielokrotnie niszczone i grabione z kosztowności, podupadło.
W 1772 r. anektowane przez Prusy, zostało stolicą powiatu w prowincji Prusy
Wschodnie oraz siedzibą garnizonu. Brunsberga i okolice pozostały
katolicką wyspą w morzu pruskiego protestantyzmu. Do końca XVIII w. znajdował
się tu port handlowy. W 1852 r. otwarto pierwszą w Prusach linię
kolejową na odcinku Braniewo-Kwidzyn. W 1854 r. zbudowano w Braniewie synagogę,
która istniała do 1938 r. W 1887 r. powstała Szkoła Rolnicza, pierwsza w
Prusach Wschodnich. W 1945 r. Braniewo było zniszczone (w 85%) i splądrowane
przez Armię Radziecką. Po II wojnie światowej nazwę miasta zmieniono na
słowiańską – Braniewo.



S t o c z e k K l a s z t o r n y | Powstanie
sanktuarium związane jest z sytuacją polityczną Rzeczypospolitej w XVII
w. Matka Pokoju miała strzec granic przed najazdami i wojnami.
Świątynia została wybudowana w 1641 roku, a w 1672 roku został
zorganizowany w Stoczku klasztor liczący kilkunastu księży i kilku
braci. Klasztor powiększano aż do 1717 r. Od 1826 do 1920 roku świątynia
podupadała, następnie zajęli się nią ojcowie franciszkanie, a dopiero w
1972 roku księża marianie sprawujący tu opiekę do dziś.



B i s z t y n e k | Nazwa miasta wiąże się z największym głazem narzutowym
na Warmii i Mazurach. Bisztynek założony został najpierw jako wieś w 1346 na
miejscu wcześniejszej osady pruskiej o nazwie Strowangen. Wieś założona
przez wójta krajowego Brunona Luta. W dniu 30 kwietnia 1385 miasto lokował biskup
warmiński Henryk Sorbom. W przywileju kolacyjnym uposażono kościół parafialny,
konsekrowany w 1400. Prawa miejskie Bisztynka w 1448 r. potwierdził biskup
Franciszek Kuhschmalz. Miasto zniszczone zostało w 1414 r. w czasie wojny
polsko-krzyżackiej, kolejny raz w latach 1454-1466 (wojna trzynastoletnia) i w
1479 w czasie tzw. wojny kleszej. W wyniku pokoju toruńskiego w 1466 r. miasto
wraz z całą Warmią weszło w skład Królestwa Polskiego. Zniszczenia powodowały
także pożary w latach. W roku 1568 biskup Stanisław Hozjusz przyznał miastu
prawo odbywania dorocznych jarmarków. W roku 1735 Bisztynek zajęły wojska
litewskie, opowiadające się za Stanisławem Leszczyńskim, a na miasto nałożono
wysokie kontrybucje. Wskutek I rozbioru Rzeczypospolitej w 1772 r. Bisztynek
przeszedł pod władzę Prus. Bisztynek poniósł największe straty w wyniku
przejścia frontu zimą 1945 r. (zniszczenia sięgały 40% budynków mieszkalnych i
80% budynków użyteczności publicznej). W połowie miasto utraciło historyczna
zabudowę, w tym najcenniejsze kamienice wokół rynku. W wyniku konferencji
poczdamskiej Bisztynek przekazany został Polsce, zaś jego niemieckojęzyczna
ludność wysiedlona.



R e s z e l | W
1241 wojska krzyżackie zdobyły gród pruskiego plemienia Bartów, który w tym
czasie nosił staropruską nazwę Resel (Reszel). W miejscu zniszczonego grodu
postawiono strażnicę. Prusowie rok później, podczas powstania, odbili gród i
utrzymali go przez pięć lat. W 1247 gród został ponownie zajęty przez wojska
zakonne. Reszel w 1254 przypadł biskupowi warmińskiemu - w dokumentach
wymieniany jako "castrum Ressel". Miasto posiada zachowany średniowieczny
układ urbanistyczny. W 1372 rozpoczęto budowę murów obronnych z basztami i
trzema bramami: Wysoką, Królewiecką i Rybacką. W tym czasie Reszel był trzecim
co do wielkości miastem Warmii, po Braniewie i Lidzbarku Warmińskim. 21
sierpnia 1811 w Reszlu miał miejsce ostatni w Europie przypadek spalenia
czarownicy na stosie. Ofiarą była Barbara Zdunk. Oskarżano ją jednak nie tylko
o czary, ale przede wszystkim o podpalenie, bowiem w 1807 na zamku miał miejsce
pożar, którego przyczyny pozostają niejasne. Proces trwał 3 lata. Sprawa winy
budziła kontrowersje, jednak sąd w Królewcu zatwierdził wyrok. Przed spaleniem
skazaną uduszono.



Ś w i ę t a L i p k a | Święta
Lipka leży na Mazurach, tuż przy granicy z historyczną Warmią, od roku
1736 należała jednak do warmińskiej administracji kościelnej. Protestantyzm,
a przede wszystkim luteranizm, od XVI w. do lat 70. XX w. stanowił
jeden z ważnych czynników wyróżniających Mazury od sąsiednich regionów i
krajów: katolickiej Warmii czy Litwy. W Świętej Lipce znajduje się
barokowy kościół, warto zwrócić uwagę na ołtarz główny i boczne,
kunsztownie wykonane tabernakulum, organy,
freski i krużgankach, piękną kutą bramę i inne liczne dzieła
artystycznego kowalstwa, rzeźby wykonane z drewna i kamienia, obrazy na
płótnie oraz wyroby złotnicze. Słynna brama składa się z precyzyjnie
odtworzonych z blachy splecionych ze sobą liści akantu. W nawie głównej
znajduje się imitacja legendarnej lipy, w której umieszczono figurkę
Matki Boskiej wykonaną ze srebrnej blachy w 1652 r.
Barokowe
organy Mosengela z ruchomymi figurkami zostały wykonane w 1721 roku. Na
zwieńczeniach wież instrumentu umieszczone są rzeźby przedstawiające
aniołów
grających na różnych instrumentach. Na dwóch najwyższych wieżach stoją
Najświętsza Maryja Panna i Archanioł Gabriel, którzy wraz z gołębicą
symbolizującą Ducha Świętego i przedstawiają scenę Zwiastowania.




B a r c z e w o | Pierwotnie
lokowane było w 1325 w miejscu, gdzie obecnie jest miejscowość Barczewko. Po
zniszczeniu pierwszego grodu przez Litwinów nowe miasto uzyskało prawa miejskie
4 lipca 1364 od biskupa warmińskiego Jana II Stryprocka, zasadźcą i sołtysem
drugiej lokacji miasta był Henryk z Łajs. Miasto wybudowano na planie
prostokąta z centralnym rynkiem. W części północno-wschodniej zlokalizowany
został kościół farny p.w. św. Anny, a w części południowo-wschodniej kościół
franciszkański św. Andrzeja. Na północ od kościoła farnego zlokalizowany był
zamek biskupi, w którym rezydował burgrabia zarządzający jednym z komornictw
Księstwa Warmińskiego. Funkcję burgrabiego pełnił m.in. Bartosz Kromer – brat
biskupa Marcina Kromera. Miasto posiadało dwie bramy miejskie: Olsztyńską i
Jeziorańską oraz Furtę Zamkową. Parafia w ówczesnym Wartemborku przed
reformacją należała do archiprezbiteratu w Jezioranach. Ależ mroźno w tym Barczewie, brrrr.



Jeziora, lasy, czerwona cegła, kapliczki oraz obłe pola – znaki charakterystyczne Warmii.
Ponownie O l s z t y n. Przybywajcie.
Pominąłem Jonkowo, Pieniężno, Biskupiec, Jeziorany, wszystko na trasie przejazdu. Wszędzie jest pięknie, wszak to Warmia.