Pozostajemy w Olsztynie, pięknej stolicy Warmii i Mazur i oprócz jesieni, zajmiemy się ratuszem, a w zasadzie to dwoma ratuszami, gdyż tyle jest ich w mieście 15. jezior. No tak, zaraz napiszecie, że ratusz to reprezentacyjny budynek użyteczności publicznej, tradycyjna siedziba samorządowych władz miejskich, że budowany był najczęściej na planie prostokąta i nadawano mu formę monumentalną. Wiem. Zatem uściślijmy, będzie ten stary i ten nowy, czyli dwa ratusze w mieście.
Rzeźba parkowa Łyna autorstwa Ryszarda Wachowskiego, 1957 r., Park Podzamcze w Olsztynie (dawna fosa zamkowa).
Stary Ratusz to dla mnie siedziba biblioteki i miejsce studiowania Pamiętników Literackich. W 1893 roku mieścił się tu komisariat policji, a przy nim w
późniejszych latach biuro meldunkowe. Od 1898 roku w ratuszu mieszkał
burmistrz Oskar Belian (od 1903 roku naburmistrz).
Kiedyś w budynku również uczono, sądzono, udzielano ślubów, leczono, a pod arkadami
swoje miejsce miały olsztyńskie kwiaciarki. I chyba to zapamiętałem z
dzieciństwa najbardziej. Gorące lato, wazony pełne róż, a może goździków, i zapach lilii.
Zdobienia zegara słonecznego są mozaikowe i pochodzą z 1966 roku, wstęgi godzinowe natomiast pamiętają czasy przedwojenne.
Święty Jakub, herb miasta Olsztyna w postaci mozaiki w bruku przy wejściu do Starego Ratusza.
Ratusz
został zbudowany w XIV wieku i był siedzibą władz miejskich do 1915
roku. W 2003 roku z okazji 650-lecia miasta budynek przeszedł kapitalny
remont. Na zdjęciach chciałem ukazać parter i zachowane fragmenty
dekoracji gotyckich. Okienko wagi
miejskiej to pozostałość po hali targowej. W szczycie wschodnim znajduje
się triada
portalowo-okienna. Środkowy portal z podwójnym gotyckim oślim grzbietem i pojedynczym łukiem odcinkowym to dawne wejście na parter
ratusza. Drzwi po prawej stronie prowadziły do klatki schodowej na piętro, a lewe okno doświetlało halę targową.
Ratusz był pomijany przy wszelkich remontach, ponieważ długo sądzono, że powstał w
XVII wieku i po licznych przebudowach nie przestawia już większej
wartości zabytkowej. Do tego już w średniowieczu w ścianach ratusza biegły przewody prowadzone od pieca typu hypokaustum, który ogrzewał budynek. Powyżej budynek na fotografiach z lat 30. oraz 50. XX w.
W 1945 roku ratusz częściowo spłonął. Trzy lata później
odbudowano jedno ze skrzydeł, nie dbając przy tym o zachowanie stanu
historycznego budynku. Obiekt został przykryty dachem czterospadowym i ozdobiony dekoracjami sgraffitowymi,
według koncepcji Andrzeja Samulowskiego.
Wewnątrz zlikwidowano bezpowrotnie zabytkową klatkę schodową. W 1968
roku w ratuszu spłonęło poddasze. Dopiero w latach 1996-2004
przeprowadzono kompleksową konserwację Starego Ratusza i adaptację
lokali na potrzeby Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej.
W ostatniej fazie robót w skrzydle południowym, w 2002 roku, odkryto
gotyckie pochodzenie budynku, co znacząco wpłynęło na przebieg dalszych
prac. Zdjęto stare tynki, odsłonięto gotyckie nadproża okienne (ośle
grzbiety), zrekonstruowano gomółkowe okna i drzwi z okuciami.
Pożar Starego Ratusza z 1968 r na zdjęciach Wacława Kapusto.
Poniżej skan pocztówki z 1968 r. przedstawiającej SANa stojącego przed Biblioteką Wojewódzką. To tzw. biblioteka na kółkach czyli autobus Bibliobus. Bibliobus zatrzymywał się na 24 „stacjach”, na których udostępniał swoje książkowe zbiory. Miał od 800 do 1200 czytelników, m.in. z Sząbruka, Giedajt, Bartążka, Trękuska czy Gad.
Nowy Ratusz to już inna bajka. Monumentalny styl neorenesansowy, dwukondygnacyjne wykusze z reliefami przedstawiającymi cztery żywioły: ogień, wodę, ziemię i powietrze, posągi cnót obywatelskich, jakimi mają się charakteryzować miejscy urzędnicy: Sprawiedliwość, Mądrość, Piękno, Siła i Pilność, do tego półkolisty portal, który wypełniają kasetony z rozetami, a w jego
zwieńczeniu znajduje się kartusz z piaskowca z herbem Olsztyna z
początku XX wieku. Przedstawia on postać św. Jakuba, półkrzyż rycerski i
wieżę. Uff. Gmach ratusza wzniesiono na miejscu rozebranego na początku XIX wieku piętnastowiecznego kościoła pw. Świętego Krzyża
i znajdującego się obok starego cmentarza katolickiego. Budynek znalazł
się pomiędzy trzema ulicami: dawną Klebarską, Dobromiejską i Cmentarną.
Obiekt powstał wg projektu olsztyńskiego architekta M. Drolshagena, a plany architektoniczne
sporządził architekt miejski Max Boldt. Decyzja o rozpoczęciu budowy
zapadła 18 lipca 1911 r. Pracami kierował następca Boldta na tym
stanowisku, radca Paul Christian Zerach, natomiast wykonawcą robót była
firma budowlana Alberta Dilewskiego z Olsztyna. Ostateczny kształt nowego gmachu osiągnięto w połowie lat 20. XX
wieku po dobudowaniu skrzydła południowo-zachodniego.
W roku 1920 i 1924 olsztyński ratusz odwiedził Paul von Hindenburg, prezydent Rzeszy w okresie Republiki Weimarskiej i w początkach III Rzeszy. W latach 1936-1937 od strony podwórza ratuszowego wybudowano średniej
wielkości schron przeciwlotniczy na potrzeby magistratu i obrony
cywilnej. Budowlę o żelbetowej konstrukcji usytuowano pod ziemią w
podwyższonej skarpie. Schron po kilku modernizacjach i przebudowie jest w
pełni użyteczny również w dniu dzisiejszym. Obecnie znajduje się nad
nim parking samochodowy. Powyżej budynek na fotografiach z 1938 r.
Z wieży ratuszowej możemy usłyszeć hymn Olsztyna O Warmio moja miła, utwór znany również pod tytułami Hymn Warmiński powstał w 1920 roku jako propolska pieśń
plebiscytowa. To oficjalny hymn i hejnał Miasta Olsztyna. Melodię do
utworu napisał Feliks Nowowiejski. Tekst hymnu opublikowała Gazeta
Olsztyńska 18 maja 1920 roku, podając jako jego autorkę poetkę Marię
Paruszewską. Aktualny i oficjalny tekst, również w wersji do odsłuchania:
O Warmio moja miła
Rodzinna ziemio ma.
Tyś mnie do snu tuliła,
Miłością pierś ma drga
Zdradziecko byłaś wzięta,
Bo chytry był nasz wróg
Niewoli srogie pęta,
Rozerwał dziś sam Bóg!...
Pomnik Małego Widza przy teatrze lalek już w wersji jesiennej. Projektantem i twórcą metalowych rzeźb jest olsztyński artysta Jacek Walawski. Byle do wiosny...
