Co tu dużo pisać. Sami widzicie jak jest pięknie. Postanowiłem zatem ruszyć w drogę na rowerze i pokonać malowniczą trasę Olsztyn-Dobre Miasto-Jesionowo-Tuławki-Olsztyn. Z różnymi zajazdami to sumie ok. 60 km. Niby nic. Uprzedzam jednak, będzie dużo kaplic i kapliczek, wszak nie bez powodu Warmia nazywana jest świętą.
Jesionowo
Kościół pw. św. Marcina, Rocha i Walentego w Jesionowie istniał już w XIV wieku. W XV wieku został
częściowo zniszczony, a następnie odbudowany w 1581 roku i konsekrowany w
1583 przez biskupa warmińskiego Marcina Kromera.
W 1649 roku wzniesiono obecną świątynię, najprawdopodobniej z
częściowym wykorzystaniem murów poprzedniej. W 1684 roku budowlę
przedłużono ku wschodowi. Kościół odnawiano w 1709 i 1870 roku, a w roku 1911 zbudowano nowe
prezbiterium i zakrystię oraz przebudowano neobarokowy, wschodni szczyt
nawy.
 |
| Kościół pw. św. Marcina, Rocha i Walentego w Jesionowie |
Ołtarz główny został wykonany w 1684 roku i posiada bogatą dekorację akantową.
W jego obrębie znajdują się rzeźby św. Piotra i Pawła oraz Jana
Chrzciciela i Jana Ewangelisty, a także obrazy św. Marcina i Trójcy
Świętej. Ponad ołtarzem umieszczono krzyż ołtarzowy z tego samego
okresu. W rokokowym ołtarzu bocznym z 1781 roku widnieje obraz św.
Rocha. Na drewnianym chórze muzycznym znajduje się klasycystyczny
prospekt organowy z pierwszej połowy XIX wieku. Jest tutaj także
granitowa chrzcielnica oraz cenne zabytki sztuki złotniczej, w tym
m.in. monstrancja, kielich i kadzielnica z XVIII wieku, wykonane przez złotnika z Olsztyna, Jana Geese’go.
Na wyposażeniu kościoła jest też granitowa chrzcielnica oraz szafkowy zegar, wykonany przez Williama Smitha w Londynie. Obok kościoła znajdują się dwie kapliczki przydrożne oraz cmentarz. Niżej kapliczka w Gradkach.
 |
Kościół pw. św. Michała Archanioła w Tuławkach
|
W Tuławkach kościół i kapliczka. Kilka lat temu kręcone były tu sceny do serialu Dom nad rozlewiskiem. Wieś została lokowana w 1369 roku przez biskupa Jana Stryprocka. Kaplicę wzniesiono w 1782 r., a konsekrował ją biskup Ignacy Krasicki. Obecnie kaplica pełni funkcję kościoła filialnego pw. św. Michała Archanioła parafii w Barczewku. Na przełomie XIX i XX wieku w Tuławkach działały dwie karczmy prowadzone przez Warmiaków.
Szkoła we wsi została założona pod koniec XVIII stulecia. W 1825 roku
uczęszczało do niej 73. dzieci. Na początku XIX wieku Tuławki stały się
najdalej wysuniętą w kierunku północnym miejscowością z polską
ludnością. W 1854 roku dwie trzecie mieszkańców miało posługiwać się
językiem polskim.
Nowe Włóki
We wsi znajduje się neogotycka kaplica z kamienia polnego zbudowana w 1874 roku. W środku ołtarz z obrazem Koronacji Matki Boskiej, ukrzyżowania
Jezusa oraz obraz Świętej Rodziny. Nad wejściem znajduje się
rzeźba Madonny z Dzieciątkiem. Przed świątynią pomnik z 1928 roku poświęcony mieszkańcom Nowych Włók i
Gradek, którzy zginęli w czasie I wojnie światowej, ufundowali go bracia Franz, Bernhard i Karl Schacht. Napis na pomniku: Es starben den Heldentod im Weltkriege 1914-18 aus
Neu-Vierzighuben u. Gradtken / Bohaterom poległym w czasie wojny
światowej 1914-1918 z Nowych Włók i Gradek. Lista zawiera nazwiska 37 poległych. Obok kaplicy też kapliczka.
 |
| Kaplica pw. Matki Boskiej Szkaplerznej i narodzenia NMP w Nowych Włókach |
 |
| Maria Zientara-Malewska |
Przypomnę też, że w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie prezentowana jest wystawa czasowa Warmia Marii Zientary-Malewskiej. Maria Zientara-Malewska to poetka i pisarka urodzona na Warmii, która opisywała w
swoich utworach warmińską kulturę ludową. Na stronie muzeum czytamy: Pokażemy życie codzienne mieszkańców
warmińskiej wsi - sposoby zdobywania żywności, budowę i wyposażenie
wnętrza domu, ubiory i obróbkę surowców włóknistych, a przede wszystkim
to, co najlepiej ukazuje odrębność regionalną, czyli sztukę ludową.
Najbardziej charakterystyczne dla Warmii są rzeźby przedstawiające Matkę
Boską, Chrystusa i świętych patronów umieszczane w kapliczkach
przydrożnych, których w naszym regionie znajduje się ponad tysiąc.
Rzeźby te wykonane przez artystów nieprofesjonalnych mogą razić brakiem
właściwych proporcji, czy zbyt jaskrawą kolorystyką. Trzeba jednak
spojrzeć na nie oczyma prof. Romana Reinfussa - wybitnego znawcy sztuki
ludowej, który napisał: "Sztuka ludowa nie jest ani wyższa, ani niższa
od sztuki warstw elitarnych. Jest tylko inna". Te słowa mają
zastosowanie do całej kultury ludowej, przy czym podziw budzi jak przy
ubóstwie środków materialnych i technicznych umiejętności powstawały tak
funkcjonalne, a często i piękne narzędzia i przedmioty. Patronująca
wystawie Maria Zientara- Malewska napisała: "Kultura ludowa to pojęcie
bardzo szerokie. Tkwią w niej nieprzemijające wartości". Może warto w
dzisiejszym, pełnym pośpiechu życiu, zatrzymać się na chwilę i
przyjrzeć, jakże innemu, życiu naszych przodków.
W Brąswałdzie, podolsztyńskiej wsi, znajduje się izba pamięci Marii Zientary-Malewskiej. Zobacz też: Cmentarz warmiński w Brąswałdzie | Bukwałd, Barkweda, Brąswałd | Maria Zientara-Malewska.
Jeszcze kilka słów o toponimii prezentowanych wsi. Nazwa wsi Nowe Włóki w języku niemieckim oznacza Czterdzieści Pól. Dawna nazwa miejscowości to Wierzkup, wymieniana jest w dokumencie z 1574 r., kiedy biskup Marcin Kromer zdecydował zrealizować myśl biskupa Stanisława Hozjusza i 11 października 1574 roku nadał włóki dla kościoła w Lamkowie, ustanowił proboszcza i przyłączył do parafii oprócz Lamkowa wsie zwane Ottendorf, Wierzkup, Derc, Kronowo i Parlese. Nazwa Tuławki natomiast ma pruskie korzenie. Stanowi połączenie dwóch słów: talis (szeroki) i lauks (pole). W dokumentach pojawiają się różne odmiany nazwy: Tollauke (1358), Tolaken (1591), Tollauken (1625), Tuławki (1879).
Nazwa wsi Jesionowo pochodzi od nazwy drzewa – jesionu.
W okolicy przebiega też niebieski szlak rowerowy o długości 32 km. Przebieg trasy: Dywity – Dągi – Różnowo – Dąbrówka Wielka – Nowe Włóki – Gradki – Frączki – Tuławki – Gady – Wadąg – Dągi – Dywity i dalej do Olsztyna.
