Kochamy Warmię: marca 2013

29.3.13

Warmia - etnograficzne poszukiwanie wiosny

W gwoli wyjaśnienia. To zeszłoroczna wiosna, czyli początek maja w Stoczku Klasztornym. Dziś na warmińskich polach leży jeszcze gruba warstwa śniegu, a gdzieniegdzie spacerują zziębnięte bociany. Trochę brakuje mi kolorów, zapachów, odgłosów, smaków, a za oknem niestety wciąż zimno i mokro. Zatem wszystkiego kolorowego w nadchodzące Święta...

O Wielkanocy pisałem w tamtym roku, polecam link. Dziś kilka słów o wiośnie i związanych z nią zwyczajach na dawnej Warmii.

Ludowe obyczaje Warmiaków dotyczące nadejścia wiosny miały swoje korzenie w pogaństwie. Znane były obrzędy związane z wodą, ogniem oraz wiarą w wyjątkową moc ziół - miało to chronić ludzi i zwierzęta gospodarskie przed złym urokiem oraz czarami. Wnosiły siłę i radość życia, zapewniały dobry urodzaj i powodzenie na cały rozpoczynający się rok. Marzanna natomiast była boginią zaświatów, władczynią krainy umarłych. Topiąc kukłę, odsyłano ją w związku z narodzinami życia do właściwego jej świata, a wraz z nią choroby, śmierć i zimową martwotę. Zwiastunem wiosny dla Warmiaków były ptaki - jaskółki i bociany. Tym ostatnim przyglądano się, gdy przylatywały po zimie do gniazd, chcąc odgadnąć, jaka będzie pogoda w nadchodzącym roku. Bocian brudny oznaczał deszczowy rok, czysty natomiast suchy. Strojono też kapliczki i ołtarze gałązkami brzozy, kolorowymi wstążkami, kwiatami. Cykl wiosenny zamykał się obrzędem nocy świętojańskiej (24 czerwca), czyli Nocy Kupały. Na Warmii zwany był palinocką. W czasie tej magicznej nocy rozpalano ogniska, w których palono zioła, odbywały się też różnego rodzaju wróżby i tańce.

Czytaj więcej »

25.3.13

Najstarsza winda w Olsztynie

To jedna z najstarszych w Europie i prawdopodobnie najstarsza w Polsce czynna winda osobowa. Znajduje się w budynku Książnicy Polskiej. Obiekt powstał w latach 1910-1912 i obsługuje pięciopiętrowy budynek. Winda służyła wygodzie lokatorów eleganckich mieszkań na piętrach. Producent windy nie jest znany, natomiast maszynownię wykonała niemiecka firma C. Herram-Findeisen w Chemnitz-Gablenz. Do napędu zastosowano silnik elektryczny Danziger-Werft. Nowy silnik wmontowano w 1959 roku, a po awarii systemu napędowego, od połowy lat 60. dźwig był już wyłączony z ruchu. Jednak ze względu na swój wiek wpisano go w 1991 r. do rejestru zabytków, a po renowacji ruszył na nowo w 2000 roku.

Secesyjny fronton ozdobiony jest motywami roślinnymi. Ma on różną wysokość na poszczególnych piętrach; najwyższą na parterze – 4,16 m, a najniższą na III piętrze – 3,15 m.

W okolicy: Olsztyn, ul. Wyzwolenia - szkoła dla dziewcząt różnych wyznań | Urząd Pocztowy nr 1 - dawna poczta cesarska w Olsztynie | Areszt śledczy w Olsztynie | Olsztyn. Budynek dawnej Rejencji | Olsztyn. Kamienica Naujacka

Czytaj więcej »

20.3.13

Siedem kapliczek z Wozławek

Wozławki - XIV-wieczna wieś w gm. Bisztynek, leżąca przy północnej granicy historycznej Warmii. Tuż za nią Warmia kończy się i wjeżdżamy w granice Natangii. Nad wsią góruje gotycki kościół, położony na wzgórzu, otoczony murem z kilkoma bramami wejściowymi z kutego żelaza. W 1380 roku powstała tu parafia pw. Świętego Antoniego Opata, istniejąca do dziś. Tuż przy kościele znajduje się cmentarz parafialny z licznymi nagrobkami dawnych mieszkańców Wuslack (niem.).

Wozławki to niewielka wieś, a jest w niej aż osiem warmińskich kapliczek przydrożnych. Dwie z nich są datowane na lata 1867 i 1887. Siedem znajduje się w samej wsi, jedna jest położona na prywatnej posesji, z dala od głównej drogi. Chyba nie znam innej wsi warmińskiej z taką ilością kapliczek. Chwała z to mieszkańcom, bo dbają o nie znakomicie.

PS.

A dziś: śnieżyca za oknem, Międzynarodowy Dzień Szczęścia, pierwszy dzień astronomicznej wiosny, imieniny Eufemii i Archipa.

Kilka dni temu na rynku wydawniczym ukazał się pierwszy elementarz gwary warmińskiej. Książka trafi nieodpłatnie do szkół na Warmii i ma na celu propagowanie zanikłej gwary, tradycji i kultury. Do elementarza dołączona jest płyta CD, na której zamieszczono teksty w formie audio oraz słowniczek.

Słowa, które zamieszczono w podręczniku, dotyczą codzienności, np. "uma" to babcia, "kloce" to drewniane chodaki, "knoga" to po warmińsku wieszak, a "grzebzień" to gwarowa nazwa grzebienia. Porzeczki w warmińskiej gwarze to " jonki", kalarepa to "kólraba", a dynia to bania. - Zestaw słów ograniczyliśmy do rodziny, domu i zagrody, tak jak jest to w podtytule, a kolejnymi dziedzinami warmińskiego życia, np. świętami czy obrzędami, chcemy się zająć w kolejnych tomach elementarza - wyjaśniają PAP autorzy.

A gwara warmińska to część dialektu mazowieckiego języka polskiego, która powstała w wyniku wymieszania się różnych gwar polskich, którymi mówili osadnicy kolonizujący południową część Warmii w XIV w. Były to głównie wielkopolskie gwary chełmińsko-dobrzyńskie i sąsiednie gwary Mazowsza. W gwarze warmińskiej charakterystyczne są też zapożyczenia leksykalne z języka pruskiego oraz germanizmy. Cecha podstawowa to brak mazurzenia, występuje tutaj jednak podobny proces - jabłonkowanie, np. śpagat, śnurek, śklonka zamiast szpagat, sznurek, szklanka.

Tematycznie: A w Nagladach wciąż lato | Warmia jesienna | Krośnieńskie sanktuarium, kapliczki przy trasie Olsztyn-Krosno i relacja z urodzin

Czytaj więcej »

15.3.13

Motyw przewodni: drzwi

Drzwi symbolizują przejście z jednego stanu w drugi. Mogą oznaczać narodziny, odrodzenie, potęgę, chwałę, cierpienie, czas między życiem a śmiercią. W chrześcijaństwie symbolizują duszę ludzką i zbawienie. Wprowadzają nas w inny wymiar, czasem w inny, fantastyczny świat. Drzwi mają za zadanie chronić nas, wyposażone w rygiel, zamek, zabezpieczać przed nocą, przed tym co złe.

Oczywiście, że są drzwi i drzwi. Uwielbiam te piękne, drewniane, dostojne, na które można patrzeć bez końca, ozdobione w motywy roślinne, ludowe, geometryczne, kolorowe szyby, dopieszczone ręką snycerza.

Dziś drzwi olsztyńskich kamienic, kościołów, ratusza i poczty oraz trochę marcowej zimy.

Tematycznie: Motyw przewodni: okna / cisza | Architektoniczne detale i coś jeszcze... Wielkanoc na Warmii | Olsztyn. Staromiejskie detale

Czytaj więcej »

10.3.13

Willa ze strażnikiem / Olsztyn, ul. Mickiewicza 27

Willa ze strażnikiem lub Willa ze stróżem stoi przy skrzyżowaniu ulic Kościuszki i Mickiewicza. Została zbudowana ok. 1903 roku, a jej właścicielem był mistrz budowlany Antoni Swierzewski. Kamienica powstawała zapewne etapami, najpierw część od strony ul. Mickiewicza, a potem od ul. Kościuszki. Secesyjny budynek posiada bogate dekoracje: wieżyczki, ornamenty roślinne, zdobione parapety oraz wyjątkowy relief na ścianie. Widać na nim pejzaż z górami, a na mniejszej płaskorzeźbie mężczyznę, prawdopodobnie strażnika, który pobierał myto za wjazd furmanek do Olsztyna. Brodata postać w szynelu, czapce, trzyma laskę i pęk kluczy. Budynek wzniesiono na rzucie litery L. Posiada cztery kondygnacje i jest podpiwniczony. Wyjątkowego charakteru nadają mu liczne loggie, balkon i weranda, co upodobnia ją do zbliżonej w manierze kamienicy Villa Martha. Od 1945 roku budynek jest własnością miasta. Przez długi czas na parterze mieściła się biblioteka dla dzieci, a po jej wyprowadzce lokum znalazło biuro poselskie. Spotkania autorskie z dziećmi i młodzieżą odbywali tu znani pisarze i poeci, jak chociażby Zbigniew Nienacki, Ewa Nowacka, Wanda Chotomska czy Maryna Okęcka-Bromkowa.